Mitološko objašnjenje nastanka
Prema predaji prepirali su se Atina i Posejdon nekad prevlasti nad gradom Atinom Posejdon je dokazivao svoju snagu dodirujući svojim trorogom stenu Akropole, posle čega je na tom mestu izbio izvor slane vode. Boginja je, naprotiv, zasadila maslinu u golu klisuru, koja je odmah počela prekrasno zeleniti Posejdon je priznao da je poražen, a sveta maslina božice Atene oduprla se svim napadima na Akropolu. Kad su je Perzijanci posle zauzeća Atinjanaspalili, idućeg je već dana pokazala svež, lakat dug izdanak - čudo koje je navodno Atinjane podstrekivalo na nova ratovanja.
Nalazi su dokazali da je žuto-modra klisura iz vapnenca, što se uzdiže 156 m iznad morskskog nivoaAtene, nazvana Acropolis - taj naziv znači "Gornji grad" i upotrebljavali su ga za mnoge gradske utvrde stare Grčke - nalazi su dokazali već u neolitsko doba, pre nekih 4000 godina, da je taj kraj morao biti nastanjen.
Realna Istorija
Prva utvrđena palatanastala je u mikenskoj epohi. Ostatci zidina iz tog vremena, oko 1200. godine pre naše ere ostali su sačuvani. Grci su u VI. stoljeću p.n.e. sazidali među ostalim jedan hram boginji Ateni onumentalna ulazna vrata i svetište božici Niki. Tim građevinama nije bilo suđeno da dugo potraju. Perzijanci su ih u godinama 480. p.n.e.-479 p.n.e. sravnili sa zemljom. Temistokle i Kimon dali su da se izravnaju samo opkopi i da se ponovo podignu. Kao materijal upotrebljavali su razvaline starih hramova.
Kasnije iskopine u Perzijskim ruševinama dale su dragocene podatke o izgledu prvih grčkih građevina na Akropoli.
Istorija hrama
Među ostalim pronašlo se kako su skulpture na starim hramovina bile obojene jarkim bojama. Periklo, od godine 461. p.n.e., vojvoda i diktatorskom obrazovanjemvladalav Atine dao na brdu tvrđave Akropole sazidati građevine iz klasične epohe čijim se im pozantnim ostacima još i danas divimo. Godine 448. p.n.e. osnovao je građevnu komisiju kojoj su pripadali istaknuti arhitekti, kipari - među njima Fidija - i slikari. Savezna blagajna helenskih država bila je - protiv prvotnih otpora građana Atene - pozvana, da finansra taj skupi projekt.
Kao četvrtu veliku gradnju na prostoru hramova zamislili su Erehteion, zdanje posvećeno kultu Posejdona Erehteja i Ateni Poliji. I ovdje je Mnesikle preuzeo vođenje gradnje. Ali radovi jedva da su bili započeli kada je godine 431. pre naše ere izbio rat između Atene i Sparte - trajao je gotovo trideset godina, bio je to peloponeski rat. Gradnja je bila obustavljena. Godine 429. umro je Periklo od kuge. Tek godine 404. morala je Atena pristati na mir pun poniženja. Gospodarska snaga metropole bila je iscrpljena. Usprkos tome iskoristili su predah posle pobede atenske flote nad spartanskom kako bi dovršili Erehteion u roku od dvije godine. Filoklo je dovršio Mnesikleovo delo, građevinu s nepravilnim planom jonskim stupovima. Takav oblik hrama svodio se na potrebu, da bude više mesta za nekoliko svetišta - za slani izvor Posejdonov, za maslinu božice Atene i grob kralja Kekropa. I taj hram potiče od Perikla, kojemu su njegovi protivnici predbacivali da kiti grad poput neke kokote.
Izgled
Partenon, glavni hram Atene, nastao je prvi. Iktinos je sačinio nacrte, Kalikrat je preuzeo vođenje gradnje. Plastika je nastala u Fidijinoj radionici po majstorovim nacrtima. Na golemom kamenom podnožju od tri stepenice, čija je temeljna površina na gornjem rubu merila 70 x 30 m uzdizalo se 46 stupova visokih preko 10 m dorskog tipa. Obrubi s likovima i skulpture na zabatima ubrajale su se među najveće kiparske radove na svetu. Iznad tamnocrvenih zidova unutrašnjosti tvorio je završetak jedan obojeni drveni kasetirani strop. Središte hrama bio je 13 m visok kip božice Atene. Sačinio ga je Fidija, bio je od zlata i slonove kosti; 7,5 mm debele zlatne ploče mogle su se skidati da bi se kontrolirala težina, a što se godine 433. p.n.e. doista i uradilo, kad su Fidiju bili okrivili da se okoristio tim zlatom.
Istorija u novoj eri
U V. stoleću Partenon je bio pretvoren u kršćansku crkvu. Turci su godine 1456. iz toga hrama satvorili džamiju i kraj građevine postavili vitki minaret. Kad su ih Venecijanci vođeni grofom Konigsmarckom opkolili, spremili su svoje zalihe baruta i sve ugledne ljude u džamiju na Partenonu; nadali su se da se neprijatelj neće usuditi napasti hram. To se, međutim, ipak dogodilo. "Jedan luneburški poručnik drznuo se da u hram ubaci bombe", navodi se u jednoj staroj hronici.
Eksplozija je najvećim delom razorila Partenon. Svi radovi na njegovoj restauraciji koji su vršeni kasnijih godina - najvažniju akciju spašavanja poduzeo je Leo Klenze godine 1834. po nalogu Ludwiga I. Bavarskog - mogli su ta strahovita razaranja jedino izravnati tek neznatno. Kao drugu gradnju u Periklovo doba zapovedili su da se sagradi hram Atene Nike. Arhitekt malene ove jonske građevine ponovo je bio Kalikrat. On je sagradio na jednom prostoru veličine 5 x 8 m nežan hram sa 4 m visokim stupovima i 45 cm visokim obrubom prepunim likova. Za vrijeme Turaka ovaj je hram porušen. Od kamenih blokova bila je sagrađena kula. Nemački arheolog Ross porušio je tu kulu u godinama 1835.-1836. i ponovno uspostavio hram.
