Tokom duge i burne prošlosti srpskog naroda, manastiri i crkve nisu bili samo mesta opkuljanja vernika i širenja i očuvanja naše vere. Vekovima, u manastirima se razvijala i negovala srpska kultura. Brojni su i manastiri u kojima su postojale, tada prve i jedine, škole u Srbiji. U manastriru Mileševa radila je jedna od najstarijih srpskih škola, a izuzetno je bila važna i mileševska štamparija.
Manastir Mileševu osnovao je, negde s početka XIII veka, kralj Vladislav, sin kralja Stefana Prvovenčanog, a unuk Nemanjin.
Manastir Mileševa se nalazi u neposrednoj blizini srednjovekovnog puta, koji je povezivao primorske oblasti sa središnjim delovima države i išao dalje na istok. Ostaci ovoga puta prekrivenog kaldrmom, kojim su prošli nebrojeni karavani trgovaca i putnika, sačuvani su i do danas. Ime Mileševa, manastir je dobio po reci Mileševki koja se kod Prijepolja uliva u Lim.
Sveti Sava iz Mileševa
Sveti Sava i Sveti Simeon
(originalna freska je nekompletna, desna polovina Sv. Simeona
ne postoji ali je kompjuterskom obradom dodata, tako da bi ovo
mogao biti njen mogući izgled)
Sveti Sava je bio simbol Mileševe - njega su Srbi poštovali i verovali u njegovu moć isceljivanja. O Svetom Savi, onivaču srpske crkve, svecu, zaštitniku i čudotvorcu, nastala su mnoga književna dela i brojna narodna predanja koja su se prenosila u sve krajeve naseljene Srbima.
Puna tri i po veka, od 1237. do 1594.godine, manastir Mileševa je bio grobnica Svetog Save. Turci su smatrali da će uništenjem njegovih moštiju najoštrije kazniti Srbe i tako zaustaviti narodnu pobunu. Tako je Mileševu iznenada zadesila nesreća. Krajem XVI veka Turci su iz Mileševe odneli njenu najveću svetinju - mošti Svetog Save i spalili ih na Vračarevom brdu u Beogradu.
Međutim, ni posle toga, delo Svetog Save nije zaboravljeno. On i danas važi za najvećeg Srpskog prosvetitelja.
Slikarstvo manastira Mileševa
Iako su umetnička dela mileševskog slikarstva znatno oštećena višestrukim razaranjima u vreme turske vlasti, upravo je zidno slikarstvo proslavilo Mileševu. Zidne slike u pravoslavnim crkvama i manastririma nazivaju se freskama. Smatra se da mileševske freske po svojoj lepoti spadaju među prave dragulje srpske i evropske umetnosti srednjeg veka. Po svojoj umetničkoj vrednosti, najviše se izdvajaju freske sa portretima prvih kraljeva dinastije Nemanjić - Stefana Prvovenčanog, kralja Radoslava i kralja Vladislava. U Mileševi su i freske sa likovima Svetog Simeona i Svetog Save.
Slikari koji su svojim delima ukrasili Mileševu bili su Grci, školovani u Carigradu, Nikeji ili Solunu. U Mileševi su neke freske slikane, a neke rađene kao mozaici (mozaik je slika sastavljena od raznobojnih komadića kamena koji su približno iste veličine i oblika).
Beli anđeo na Hristovom grobu
Jedna od najlepših fresaka u Mileševi je slika Belog anđela na Hristovom grobu. Nastala je još u XIII veku, ali je tokom XVI veka preko nje, naslikana neka druga freska. Kada je, tokom XX veka, počela obnova Mileševe, oštećena freska iz XVI veka je uklonjena, a ispod nje, posle mnogo vekova, ponovo se ukazao prelepi Beli anđeo.
BELI ANĐEO Anđeo na hristovom grobu iz kompozicije Mironosice na grobu, crkva Vaznesenja Hristovog, manastir Mileševa - zadužbina kralja Vladislava (1234-1243). Oslikano u trećoj deceniji XIII veka, pre 1228. WHITE ANGEL The angel at Christ’s sepulcre from the composition Holy Women at the Sepulcre, church of the Ascencion, Mileševa monastery - foundation of king Vladislav (1234-1243). Paintings are from third decade of 13th century, before 1228. 