Kada se veliko Rimsko carstvo podelilo na istočno i zapadno, Istočno rimsko carstvo ili Vizantija obuhvatala je današnje Balkansko poluostrvo, jedan deo Male Azije i severnu Afriku. To je bila za to vreme najrazvijenija država tadašnjeg sveta. Njena prestonica, Carigrad, imala je pola miliona stanovnika; imala je dva univerziteta u petom veku naše ere: u Aleksandriji i Carigradu. Na Balkanu bila je razvijena robnonovčana privreda. Carigradski drum, put, i danas se može koristiti. Postojali su jako razvijeni gradovi na Balkanu; ja ću nabrojati samo neke: Sirmium (Sremska Mitrovica), Singidunum (Beograd), Naisus (Niš), Skupi (Skoplje), Ulpiana (Lipljan), itd. Prema tome privreda Balkanskog područja uoči dolaska Slovena, bila je izuzetno razvijena: zanatstvo, trgovina i naročito poljoprivreda. U takvu sredinu dolaze Sloveni sredinom VII veka, naseljavaju velika područja Balkanskog poluostrva. Srbi: na zapadu do Jadranskog mora, na istoku do Crnog mora, na jugu - Egejsko more, na severu Sava i Dunav, pa čak i dalje. Priznali su Vizantijsku vlast i od nomada ratnika postali vrlo brzo dobri zemljoradnici; priznajući vrhovnu vlast Vizantije, moderne države, postepeno su potpadali i pod njen ekonomski i duhovni uticaj.
Naseljavanje Slovena na Balkan Vizantiji je pomoglo, jer su dolazeći na Balkan Sloveni branili i sebe i Vizantiju; branili su svoje porodice od najezde drugih naroda, u tom vremenskom periodu čuvene Seobe naroda. Vizantija, da bi ih što jaće vezala za sebe, počela je širiti hrišćanstvo među južne Slovene. Da bi to uradila naredila je braći Ćirilu i Metodiju da sastave azbuku koja će biti pristupačna Slovenima. Ta azbuka je prva azbuka, ćirilica, nazvana po jednom od njenih tvoraca Ćirilu. To je prva azbuka ne kod južnih Slovena - uzgred budi rečeno to je deveti vek, tada azbuku nisu imale savremne civilizacije, ni Nemačke, ni Francuske, ni Engleske. Prevedene su crkvene knjige na tu azbuku, i počelo je primanje hrišćanstva. Za to vreme primanje hrišćanstva bilo je izuzetno pozitivno, jer je ubrzavalo raspad rodovskog društva, formiranje klasa, formiranje klasnog feudalnog društva. Za to vreme to je veoma pozitivno. Sa primanjem hrišćanstva odmah se počinju podizati i manastiri. Jedan od najstarijih manastira je Sveti Naum, na obalama današnjeg Ohridskog jezera. Podignut je 905 godine. Podigli su ga učenici Ćirila i Metodija. Ćirilsko pismo, jedno od najstarijih u Evropi, bilo je zvanično. Najstariji spomenik ćirilskog pisma je čuveno Miroslavljevo jevanđelje, nazvano po bratu Stevana Nemanje - Miroslavu; to je prvi spomenik srpske recenzije. Nastalo je u prvoj polovini dvanaestog veka. To sve dokazuje da su se Srbi, na područjima koja su naselili, pod uticajem Vizantije vrlo brzo razvijali i uklapali u ekonomski i politički život Vizantije. Međutim, bilo je i želje da se oslobode Vizantijske vlasti. U devetom, desetom i jedanaestom veku, bilo je takvih pokušaja srpskih feudalaca - Kotromanića i drugih. Uspevali su povremeno, ali nikako stalno. Vizantiji nije išlo u račun da izgubi Balkan. Njoj je bilo itekako u interesu da južne Slovene drži pod svojom upravom.
Praktično, sve do druge polovine XII veka to joj je i uspevalo. Prvi koji je uspeo da svoj feudalni posed oslobodi vizantijske vlasti je župan, koji je kasnije nosio titulu velikog župana, Stefan Nemanja. On je, koristeći unutrašnje sukobe u Vizantiji, oslobodio današnju Rašku, Ras, Novopazarski sandžak, i odmah pripojio današnje Kosovo i današnju Crnu Goru srednjevekovnoj srpskoj državi. Od kraja XII veka do 1459, kada je Srbija pala pod Tursku vlast i 1499, kada je Crna Gora pala pod tursku vlast, te teritorije su bile potpuno nezavisne. Kosovo i Metohija (naziv Kosova je po ptici kosu). Metohija se nije tako zvala, nego se zvala Hvosno. Metohija će kasnije dobiti sadašnji naziv. Na tom području se zidaju crkve i manastiri - evo samo nekoliko podataka iz vizantijskih izvora tog vremena - na područjima današnjeg Kosova i Metohije bilo je u XIV veku oko 1300 crkava i manstira pravoslavnih, srpskih. Pošto je to feudalno društvo, svaki manastir je imao svoje posede, a crkveni posedi da bi se razlikovali od drugih nazivali su se metosi; po tome će Hvosno dobiti naziv Metohija. Tu su podignuti veličanstveni spomenici iz tog vremena; među njima ću pomenuti zasad samo Visoke Dečane, koje je podigao Stefan, po njemu dobio naziv Dečanski. Tako da su Kosovo i Metohija već od XII ili XIII veka s punim pravom postali duhovna vertikala Srba. Jedna mala digresija: mnogi današnji zapadnoevropski intelektualci, političari, ne znaju šta je to duhovna vertikala, jer je sami nemaju. Ja ću ovom prilikom samo navesti primer gospode Olbrajt koja je glavni nosilac današnje agresije na Jugoslaviju. Ona ne zna šta je duhovna vertikala. Gde je njena otadžbina? Živela je u Českoj, pa je 1940. godine prebegla u Jugoslaviju. Ima slika; srpskim jezikom vlada dobro; odatle je, ne znam kada, otišla u Ameriku i sada se postavlje pitanje, šta je i gde je njena duhovna vertikala. Mene ne čudi što ona to ne razume, ali me čudi kako nije bar malo zapamtila dobrotu koju su joj Srbi pružili.
Prema tome, da se vratimo na pitanje: kad se kaže duhovna vertikala, Kosovo i Metohija postaju centar, ne samo duhovnog života, nego i teritorijalnog, ako se tako može reći. Postepeno u XIII i XIV veku, srednjevekovna srpska država se širi, najizrazitiji primer je Milutin, ili ako hoćemo tačnije, Dušan, poznat kasnije pod imenom car Dušan. U njegovo vreme, u prvoj polovini četrnaestog veka, dve trećine Balkanskog poluostrva su bile u sastavu srednjevekovne srpske države. Razmišljao je i planirao da mesto već slabe Vizantije na njenim ruševinama formira srpko carstvo, da bi to uradio, arhiepiskopiju koju je osamostalio Rastko Nemanjić, čuveni Sava 1219 godine, podigao je na stepen patrijaršije, jer su samo patrijarsi mogli krunisati cara. Patrijaršija je najveći stupanj pravoslavnog hrišćanstva od kada se hrišćanstvo podelilo na zapadno ili katoličko i istočno ili pravoslavno, tako da je Srbija dobila patrijaršiju. To je druga patrijaršija u to vreme, prva je bila u Carigradu. 1346. godine, 16. aprila, na državnom saboru u Skoplju, Dušan se krunisao za cara Srba i Grka.
Ako je reč o Albancima, Arnautima, njihova matica je današnja centralna Albanija. Srednjevekovni vladari Srbije su ih postepeno pokoravali, Milutin i Dušan. Što se tiče njihovog tadašnjeg prisustva na današnjoj teritoriji Kosova i Metohije, ono je simbolično. Ja ću navesti neke cifre koje ne potiču iz današnjih vremena, nego iz vizantijskih i turskih izvora, no o tome nešto malo kasnije. Tako je srednjevekovna srpska država išla u korak i ekonomski i politički i kulturno jednom rečju civilizacijski sa tadašnjom zapadnom Evropom, u nečemu čak i ispred. Na dvoru srpskog kralja Milutina služio se zlatni escajg, to su vizantijski podaci, onda kad su Francuzi, Englezi, ... jeli skoro drvenim kašikama. Takva država imala je izuzetno razvijenu i duhovnu kulturu. Na ovom području javljaju se prva originalna dela, ne samo kod nas, već u čitavoj Evropi - biografije srpskih srednjevekovnih vladara, pisane ćirilskim pismom. Ovakva država bila je itekako ekonomski povezana i sa Vizantijom i sa zapadnom Evropom. Sa zapadnom Evropom trasiranim putevima do Jadranskog mora, gde su Venecijanci (Mletačka republika) trgovali. Postojala su dva trgovačka puta: jedan je išao Skadar - današnji Prizren - današnja Priština - Skoplje, drugi je išao dolinom Lima prema Beogradu. Balkansko područje, odnosno balkanska privreda imala je šta da ponudi tržištu zapadne Evrope: međ, vosak, konoplju, stočarske proizvode, a od XIII veka, kako se počinje razvijati rudarstvo, u našim područjima su nikle i prve kovnice novca. Mojkovac, danas u Crnoj Gori, mali gradić, dobio je naziv prema jednoj od prvih kovnica novca. To je bio zlatnik. Sve to govori i o ekonomskoj snazi srednjevekovne srpske države. Normalno, zapala je u krizu posle iznenadne smrti cara Dušana. Feudalci su teritoriju podelili i došlo je do međusobnih sukoba koje će obilato iskoristiti tada poletna, mlada Otomanska imperija.
Osmanska imperija dobila je naziv po emiru Osmanu. Njene osnovne karakteristike tada su: verski islamski fanatizam, čija je suština džihad, sveti rat protiv nevernika (a to je i danas njegova kičma), a u suštini iza tog takozvanog svetog rata krije se želja za osvajanjem i pljačkom. Druga karakteristika: slepa pokornost sultanu. i treća, želja za osvajanjem. Takva, mlada država, sudarila se sa već oslabljenim i međusobno zavađenim srpskim feudalcima. Kulminacija je na Kosovu 1389. godine. O Kosovskoj bici ima i legendi koje je teško odvojiti od stvarnosti, ali je činjenica jedna: prvi put u mnogobrojnim turskom ratovima u jednoj bici im gine i sultan. Sultan Murat je poginuo. Jedna od retkih bitaka, ne samo na ovom prostoru, nego u srednjem veku, da u jedno sukobu ginu oba vladara: Murat i knez Lazar. Turci su tu odneli pobedu; to je Pirova pobeda, vrlo skupa. Međutim, to je samo bio početak kraja nezavisnosti Srbije. Nije Srbija odmah posle Kosovske bitke pala pod tursku vlast. Ona će pasti pod tursku vlast padom Smedereva 1459, godine i padom Crne Gore, 1499. godine. Turskim zauzimanjem Beograda, Turci su u svojim osvajačkim planovima krenuli prema srednjoj Evropi, zauzeli su dobar deo Mađarske. Cilj im je bio Beč.
Tri puta su kretali na Beč i u tim pohodima Srbi su odigrali izuzetno pozitivnu ulogu, braneći prilaze Beču. Da su Turci u svojim napadima zauzeli Beč kao što su zauzeli Beograd, današnja civilizacija zapadne Evrope bi izgledala sasvim drugačije. Pad pod Tursku vlast, nije samo gubitak nezavisnosti. Turska, to je vojnička, osvajačka država, specifična u svemu, verska; u njoj se ljudi ne dele prema bogatstvu, već prema veri. Ona se deli na muslimane i nemuslimane, odnosno na muslimane i raju. Raja na arapskom jeziku znači sluga; to su svi nemuslimani i pravoslavni i katolici. Prekinute su sve trgovačke veze sa zapadnom Evropom, zamire rudarstvo. Ja ću samo navesti jedan primer: početkom XV veka rudnik Novo Brdo kod današnje Prištine (sada malo mesto), tada je imao 40 000 stanovnika (to je rudarski grad) kada je London imao 2 000 stanovnika. Ruda novobrdska - glama, u čijem sastavu, hemijski rečeno, ima i zlata i srebra, nju su Dubrovčani i Mlečani izvozili i dobro zarađivali. Padom pod tursku vlast, Turska je zabranila taj izvoz i počinje stagnacija rudarstva. Srpsko stanovništvo se povlači iz gradova, Turci naseljavaju gradove, a Srbi se sklanjaju u zabita mesta gde ređe dolaze Turci. U takvim uslovima, pad pod Tursku vlast nije značio samo stagnaciju u ekonomskom i društvenom razvitku srpskog stanovništva, nego i nazadovanje. U XVI veku na ovim područjima, gde su mnogo ranije bili razvijeni robno-novčani odnosi, sada je bila naturalna privreda. To je strahovit korak nazad. Druge evropske zemlje su vodile ratove protiv Turske; među njima najviše Austrija, jer joj je neporedno pretila opasnost, zatim Poljska, Rusija i Venecija. U svim tim ratovima protiv Turske, aktivno učestvuje potčinjeno srpsko stanovništvo - raja. Još jedan podatak, koji je izuzetno značajan: već krajem XV i početkom XVI veka počinje islamizacija - primanje islama; na dva načina: ili dobrovoljno ili prisilno, a najčešće dobrovoljno, jer primiti islam istog momenta je značilo postati Prorokov, Muhamedov vojnik, a to znači biti ravnopravan, omogućiti mu da pljačka i da sačuva svoje posede.
Taj proces je zahvatio naročito arbanaško, arnautsko stanovništvo i teritiorije srednjevekovne bosanske države. Međutim, primajući islam, oni postaju nosioci turske vlasti na Balkanu, postaju age i begovi, uostalom Mehmed-paša Sokolović, Numan-paša Čuprilić; ja bih mogao nabrojati dosta ljudi koji su primili islam i dostigli u Turskoj izuzetno visoke vojne položaje. Turska je vojnička država i sve titule su na vojnom principu. Prema nekim podacima, oko 60 % turskih aga i begova na Balkanu potiče iz redova islamiziranih Arnauta. Oni postaju ta vojska. U svim ratovima protiv evropskih država oni aktivno učestvuju. Srpski narod sa Kosova počinje da beži, u ratovima, tako da se Kosovo i Metohija proređuju. To Turci jedva dočekuju, tako da počinju masovno doseljavati arbanaško stanovništvo iz planinskih predela u ravničarske predele današnjeg Kosova i Metohije. Istorijska je istina da nisu nikada bili većina. Ja ću dati samo neke podatke vraćajući se na XIV vek, koji će to najbolje posvedočiti. U povelji manastira Dečana, se kaže da je u vlastelinstvu manastira Dečana 89 naselja, ima 3432 kuće od čega arbanaških 84, ili 1.8 odsto.
Turski katastarski popis iz 1455 godine: (zašto Turci vrše katastarske popise, jednostavno hoće feudalac - aga da zna koliko ima raje, da zna šta i koliko čega treba da mu daju), na Kosovu je 12844 kuće i 46 kuća arbanaških. To su podaci koje svako moze proveriti ako ga to interesuje, jer su to podaci ne današnji, da bi neko mogao da pomisli da se koriste u nekakve političke svrhe, nego, kad činjenice govore i bogovi ćute, a ovo su podaci iz tog vremena. Međutim, već u XVII veku, naročito u XVII veku, kada je 300 000 janičara krenulo da osvoji Beč, to je čuveni sveti rat protiv Turske, nisu uspeli, masovni ustanak Srba protiv Turaka, samo na Kosovu patrijarh Arsenije Crnojević je podigao 300 000 vojnika i on je oslobodio Kosovo pre nego što su austrijske snage tu došle. Severna Makedonija - isto. Međutim, ratna sreća se okrenula. Turci su ponovo angažovali svoje azijske trupe, jer se Turska prostirala na tri kontinenta: Evropa, Azija i Afrika, ratna sreća se okrenula, masovno srpsko stanovništvo sa područja Kosova, Metohije i Sandžaka ne sme da čeka Turke. Počinje njihovo masovno povlačenje prema severu, to je ona čuvena seoba pod Arsenijem Crnojevićem, kada je prema nekim podacima oko 35 000 porodica napustilo te teritorije. Ali treba reći uvek: to nisu današnje tročlane ili četvoročlane porodice, to su porodice po dvadeset, trideset i do četrdeset članova. Pred turskom najezdom prešli su Savu i Dunav i naselili kao saveznici Austrije, Austrija im je dozvolila da nasele današnju Vojvodinu, dala im je autonomiju, i danas na teritoriji Fruške Gore ima dosta crkava pravoslavnih, a prazan prostor plodne ravničarske Metohije naseljavaju Arnauti islamizirani. Od tada, počinje njihovo masovno naseljavanje. Mnogo bi bilo takvih podataka, međutim, što je Turska kao feudalna država sve više slabila, to je i centralna vlast sve više popuštala, i vlast prelazila na age i begove. Zavladala je u Turskoj anarhija, nesigurnost i tu anarhiju koriste turski Arnauti, radi proterivanja srpskog življa. Do čega je to, modernim rečnikom rečeno, etničko čišćenje dovodilo; dovodilo je do masovnih zločina. To se dešavalo sve do Balkanskih ratova 1912. godine. Islamsko stanovništvo Arnautsko (kako su Turci zvali Arbanase, Albance) bilo je najjači oslonac turske vlasti, posle Berlinskog kongresa, na onim područjima koja su ostala Turskoj, a to je današnji Sandžak, današnje Kosovo i Metohija, današnja Albanija i Makedonija.
Prvim Balkanskim ratom, gde su četiri države: Srbija, Crna Gora, Grčka i Bugarska razbile Tursku (uzgred budi rečeno u tom ratu srpska vojska je podnela najveći teret), oslobođeno je Kosovo i Metohija turske vlasti. Metohija je pripala Kraljevini Crnoj Gori, a Kosovo Kraljevini Srbiji. Sticajem međunarodnih okolnosti, pod uticajem Austrougarske monarhije stvorena je albanska država prvi put, podvlačim prvi put u istorijskom razvoju Arnauta, ili Arbanasa, ili Šiptara oni imaju svoju državu. Do tada, ili su priznavali vlast srednjevekovne srpske države, ili Turske. Od 1912, pa do danas, nikada granica između Albanije i Srbije, odnosno do Prvog svetskog rata i između Albanije i Crne Gore, nije bila dobra, jer se nikako Arbanasi nisu mogli pomiriti sa tim da su izgubili Kosovo i Metohiju, jer su izgubili svoje feudalne posede. No kako su se poneli u prvom svetskom ratu prema Srbima, najbolje pokazuje izreka koju su srpski vojnici povlačeći se preko Albanije 1914-15 izrekli: "Niko ne zna šta su muke teške, ko ne pređe Albaniju peške". Kako su se poneli u Drugom svetskom ratu, to znaju najbolje starosedeoci i naseljenici, kada je oko 150 hiljada Srba i Crnogoraca proterano, jer je stvorena takozvana Velika Albanija, kao što je stvorena i famozna NDH. Ni tada nisu bili većina na području Kosova i Metohije. Srpsko stanovništvo je bilo veoma žilavo, uporno.
U devetnaestom veku, razvojem kapitalizma, na Balkanu se razvija oslobodilački pokret protiv turske vlasti. Karađorđe uspeva da oslobodi jedan deo Balkana, takozvani Beogradski pašaluk, od turske vlasti. To je početak oslobodilačke borbe naroda na Balkanu. Prvi srpski ustanak je, s pravom se može reći, početak kraja turske vlasti na Balkanu, iako je ta borba trajala 100 godina. Daleko bi nas odvelo ako bi tražili zašto je toliko trajalo. To je čuveno "Istočno pitanje", pod kojim se podrazumevao položaj hrišćana na Balkanu. Prvi koji upotrebio taj izraz je jedan engleski diplomata. Svaka borba na Balkanu protiv turske vlasti u XIX veku je dobijala međunarodne razmere. Zašto? Jednostavno, to je vreme razvitka industrije, Balkan je najjača kopnena veza Azija-Evropa. U Aziji industrije nema, ali je zato izuzetno bogata sirovinama. Prema tome, zapadnoevropske kapitalističke države itekako imaju interes da Balkanom upravlja slaba Turska, nego da se na Balkanu formiraju mlade, nezavisne domaće države. U takvoj situaciji, Turska je nalazila saveznika na Balkanu samo u islamiziranim Arnautima, odnosno Šiptarima. Daleko bi me odvelo da vam objašnjavam razlike između ta dva naziva. Mi danas, uzgred budi rečeno, upotrebljavamo dva izraza: Albanci i Šiptari; Albanci su državljani Albanije, a Šiptari su državljani Republike Srbije, odnosno Savezne Republike Jugoslavije. Najjača takozvana "Istočna kriza", rat protivu Turske, izbio je krajem XIX veka, 1878. godine, kada je Rusija porazila Tursku. Berlinskim kongresom, Turskoj je ostavljena Makedonija, Albanija, Kosovo, Metohija i Sandžak. Međutim, u tim momentima, kada se dobijao utisak da će Turska biti potisnuta sa Balkana, arbanaski, odnosno arnautski muslimanski prvaci formiraju savez u Prizrenu, poznat pod imenom Prizrenske lige. Čim je savez, odmah se postavlja pitanje šta hoće. Osnovni cilj tog saveza je bio da se sačuva turska vlast na području Albanije. Prema tome, Prizrenska liga je bila produžena ruka Turske posle Berlinskog kongresa. Oni su smatrali da teritorija na koju imaju pravo jeste Albanija i Kosovo i Metohija, iako tu nisu bili etnička većina. I pre balkanskih ratova, na području današnje Albanije oko Skadra i u Malesiji, severnoj Albaniji, bilo je dosta stanovnika iz Crne Gore, oko Skadra naročito, Skadar pogotovo. Ja mislim da je tu bilo skoro 50% Crnogorskog življa. U takvim okolnostima, u takvoj situaciji, Prizrenska liga će odigrati ulogu branitelja turske vlasti na Balkanu, sve do Balkanskih ratova. Biće u toku Drugog svetskog rata pokušaja da se stvori Druga prizrenska liga, sa istim ciljem, samo pod drugim gospodarom (ne Turska, već Italija, odnosno Nemačka). Kada je već reč o Balkanskim ratovima i teškome porazu Turske, srpska i crnogorska vojska su opsedale Skadar. Evo jednog podatka: Crna Gora je tada, kao kraljevina, imala 25000 vojnika; 5000 je izgubila pod Skadrom. U pomoć su joj stigle srpske armije. Međutim zauzimanju Skadra i severne Albanije oštro su se suprotstavile velike sile, pre svega Austro-Ugarska; poslale su ultimatum Crnoj Gori da se povuče iz Skadra, iako je po svim tadašnjim ili kojim god hoćete kriterijumima trebalo da pripadne Crnoj Gori. Šta je razlog da Austrija tako štiti Šiptare: jednostavno Austrija hoće da stvori Albaniju kao državu da bi preko nje širila svoj uticaj na balkanske države; jer je bilo očigledno da su tadašnji odnosi Austro-Ugarske i Srbije bili krajnje zaoštreni (čuveni carinski rat itd.). Sa Crnom Gorom su bili promenljivi odnosi. Znači, Austro-Ugarska je izgubila svoj uticaj na Balkan, pa prema tome Albanija je trebalo da joj posluži da ga povrati. Uzgred budi rečeno, od stvaranja Albanije u novembru 1912. godine, Londonskim mirovnim ugovorom, do današnjeg dana, Albanija je uvek igrala takvu ulogu, samo je menjala gospodara, ili Austro-Ugarsku, ili Italiju, ili evo, sad opet, Zapadnoevropsku alijansu, nazovite je kako god hoćete. Znači Prizrenska liga je logična posledica svih onih promena koje su se desile kod arbanaškog stanovništva. Uzgred budi rečeno, pre pada pod tursku vlast, Arbanasi, ili su bili pravoslavni ili katolici; primanjem Islama, pravoslavno i katoličko stanovništvo se svelo na jednu beznačajnu manjinu, ja mislim 10 do 15 procenata. To su podaci koji govore i o uticaju Prizrenske lige na događaje i o Albaniji kao državi na Balkanu. Kad smo već kod toga, malo da zakačimo i svet posle prvog svetskog rata. Stvorena je Kraljevina Jugoslavija, odnosno Srba, Hrvata i Slovenaca. Tek je 1926. godine međunarodna komisija izvršila razgraničenje između Albanije i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Kakvi su odnosi bili između Jugoslavije, odnosno Kraljevne Srba, Hrvatai Slovenaca. Evo samo jedan podatak: 1921, nisam siguran u godinu, 102 miliona dinara je Kraljevina SHS dala Ahmetu Zogu, kralju Albanije, radi pomoći. Uvek je pomagala, a Albanija je uvek igrala ulogu Trojanskog konja na Balkanskom poluostrvu. Ako već o tome govorimo, da preskočimo sve ovo, 1945-6 godine socijalistička Jugoslavija, kada smo mi gladovali, njima je iz Vojvodine slala kukuruz, a onda je to bilo više nego zlato, jer je narod bio gladan. Nikada nam to vratili nisu, čak i u najvećoj slozi, uvek je iza toga stajao interes, i čekali su svojih pet minuta. Računaju da je tih pet minuta sada došlo, da urade sve ono što nisu uspeli ranije.
Kada je reč o ulozi Šiptara odnosno Albanije u Drugom svetskom ratu, kada je okupirana jugoslovenska država aprila 1941. godine, Albaniji je pripao deo Kosova i Metohije, rudarski deo je pripao Nemačkoj, a jedan manji deo Bugarskoj. Na delu koji je pripao takozvanoj velikoj Albaniji (to je današnja Metohija i jedan deo Kosova), nastalo je masovno proterivanje, prvenstveno kolonista. Ko su oni? To su ljudi kojima je 1923, odnosno 1932-3. godine kralj Aleksandar dao zemlju. To je najčešće bila utrina, koju su oni pretvarali u obradivu površinu. Prvo su oni počeli stradati: progon, ubistva, a stradali su i starosedeoci Srbi. Nisam siguran za podatak, cifru, ali negde oko 150 hiljada Srba, Crnogoraca, Ličana, bežalo je u Srbiju i u Crnu Goru. Njihove posede, njihove kuće, njihova imanja, zauzeli su Albanci, koji su došli iz severne Albanije. Tu su ostali i imali su svoju vojnu jedinicu, diviziju "Skenderbeg", zloglasnu diviziju pod upravom Nemačke. To je divizija koja je u dolini Lima 1944. godine, strahovito masakrirala crnogorsko stanovništvo. Prema tome.što se tiče ućešća Albanaca u Narodno-oslobodilačkom ratu, ono je simbolično, više nego simbolično, i da bi se bar malo rehabilitovali za to, 1944. godine, da bi se kasnije moglo govoriti kako su učestvovali u ratu, mobilisano je oko 30 hiljada Albanaca, naoružani su. Komandant im je bio Hasan Poluža, komesar - jedan Srbin. Mobilisani su sa ciljem da se upute na Sremski front. To bi bio dokaz, eto, da su i oni učestvovali; pokušaj nekakve rehabilitacije. Šta se desilo: Hasan Poluža se, mesto da se povinuje naređenjima Vrhovnog štaba, odmetnuo u Drenicu i otpočeo otvoreni rat 1945. godine, kada je se rat privodio kraju, protiv Narodno-oslobodilačke vojske, sa osnovnim ciljem da Kosovo i Metohiju pripoje Albaniji. To je prvi, posle Drugog svetskog rata, ozbiljniji ustanak da bi se ostvarile one ideje koje je imala Prizrenska liga. Skupo je koštao ustanak Hasana Poluže; on je razbijen, ali 5 do 6 hiljada pripadnika NOV je poginulo. Što se tiče sudbine onih koji su proterani 1941. godine, njima je zabranjen povratak 1945. godine, zabranjen im je povratak na Kosovo i Metohiju.
Ja sam imao prilike da razgovaram sa jednim od ljudi koji su dolazili na svoje imanje i kuće u nekom Šarplaninskom selu, i koji je u svojoj kući zatekao dve albanske porodice. Kada im je on rekao da je to njegovo imanje, oni su mu rekli da su oni došli iz Albanije i da on tu nema šta da traži. Posle gušenja pobune Hasana Poluže, razvijajući teoriju bratstva i jedinstva, nova, federativna država, albanskom stanovništvu je, sasvim jasno, oprostila učešće u pokretu Hasana Poluže. Nikome nije dozvolila da se vrati u Albaniju, ostali su tu i Kosovo je tada prvi put u svojoj istoriji, dobilo nekakvu autonomiju, koju nikada nije pre toga imalo, ni pod Turskom, ni u Srbiji, ni u Crnoj Gori, ni u Jugoslaviji. Favorizovanje, u pravom smislu reči, šiptarskog stanovništva, trebalo je da rezultira da Šiptari prihvate državu kao svoju, dajući im sva nacionalna prava, kao i svakom drugom. To nije teorija, to svako može videti. Ja uvek govorim da nacionalna prava nisu apstraktna i imaginarna, ona se mogu nabrojati taksativno. Prema tome, imali su pravo na upotrebu svog jezika, običaja, kulture, sve su to imali. Kulminacija je: dobili su univerzitet. Koja nacionalna manjina ima svoj univerzitet? Umesto da Univerzitet u Prištini bude, kao i svaki univerzitet, centar nauke, on je postao centar, leglo teoretičara separatizma. Najviše su se razvijale društvene nauke, i najviše takozvanih doktorata je bilo iz oblasti društvenih nauka i vezanih za Albaniju, tako da je Prištinski univerzitet s pravom smatran leglom separatističkog pokreta na Kosovu i Metohiji. Uvek se polazilo od toga. Postojao je fond u SFRJ, zvao se Fond za razvoj nedovoljno razvijenih područja. Tu su sve republike prema nekim svojim mogućnostima ulagale. Iz tog fonda su se finansirale, nešto Makedonija, zatim Bosna i Hercegovina i Crna Gora, ali najviše Kosovo i Metohija. Ali ono što je čudno, niko živi nije znao kud oni te pare, šta rade sa tim novcem. Podizali su velelepne dvorove, podigli su biblioteku koju nema ni Pariz, ili neki jači grad. S tim parama, umesto da taj novac ulože u razvitak industrije, oni su tim novcem finansirali mnogo štošta, što je bilo suprotno interesima Jugoslavije. Taj Fond za nerazvijena područja su zloupotrebili i odgovorno tvrdim, jednim delom tog novca su kupovali kuće od Srba, da bi tu naseljavali Šiptare iz Albanije. To je već vreme, kada je Fadilj Hodža, narodni heroj, govorio: ono što je Tito za Beograd, da je on za Prištinu. Uvek se računalo da im treba s pravom izlaziti u susret, da budu jednaki; međutim, ja to uvek ističem, oni to nikada nisu shvatili kao dobru nameru, već kao slabost Srbije, i sve su to zloupotrebljavali da bi jačali svoj separatistički pokret.. Reč separatizam je strana, pod time se podrazumeva, jednostavno, odvajanje, odvajanje komada srpske zemlje.
Zašto mnogi Evropljani danas ne mogu da shvate, zašto je Kosovo duša Srbije? Nije samo koren u pitanju, to je stablo. Figurativno rečeno, ako je koren nekog stabla plitak, najmanji vetar će to stablo oboriti. Kosovo je stablo Srba od VII veka do danas, najlepše srednjevekovne građevine su tamo podignute. Sve što se uradilo u srednjem veku, pa i kasnije, uradilo se na Kosovu. Opet podvlačim, srednjevekovna srpska država do pada pod tursku vlast, išla je rame uz rame sa razvijenom tadašnjom Francuskom, ili kojom god hoćete drugom zapadnoevropskom državom.