Ðerdap je najveća kompozitna klisura u Evropi sastavljena od nekoliko suženja i proširenja. Naizmenicno se ređaju Golubačka klisura, Gospođin Vir, Kazan i Sipska klisura ili Gvozdena vrata, a izmedu njih Ljupkovska, Donjomilanovačka i Oršavska kotlina.
Posle završetka gradnje brane 1971. godine, Ðerdap je pretvoren u veliko rečno jezero koje je znatno olakšalo plovidbu brodova. Ranije su postojali opasni vrtlozi i šiljate stene, naročito u Gospođinom Viru i Kazanu. U Gvozdenim vratima su još Rimljani prokopali prolaz kroz stene dok je krajem 19. veka izgraden Sipski kanal kroz koji je parna lokomotiva vukla brodove uzvodno.
Sa druge strane, vodena akumulacija je potopila Oršavu, Tekiju i Donji Milanovac, rimska utvrđenja, znatne delove rimskog puta, Tiberijevu i Domicijanovu plocu. Tri pomenuta gradića su premeštena na nove lokacije i nastavila da žive ranijim tempom, Trajanova tabla podignuta 20 metara iznad predašnjeg mesta, kao i novootkriveno praistorijsko nalazište Lepenski Vir. Zbog svetskog znacaja ovog trajnog naselja uspostavljenog u vreme kada su drugi rodovi u Evropi živeli nomadskim načinom života, ovaj lokalitet je sačuvan i prezentovan javnosti.
Rimski imperatori Tiberije, Klaudije, Domicijan i Trajan sagradili su početkom naše ere put desnom obalom Dunava koji je krunisan velikim mostom iza Gvozdene kapije. Ovaj put je snabdevao utvrđenu granicu - limes duž koje su Rimljani sagradili niz utvrđenja odnosno logora manjih vojnih jedinica koji su bili u upotrebi do šestog veka, tokom celog trajanja rimskog limesa. Putem su takode vučeni brodovi koji nisu savladavali brzake i tesnace. Car Justinijan je u šestom veku obnovio limes.
Mnogi od navedenih lokaliteta nakon otkrivanja razlicitih slojeva materijalne kulture svedoče o kontinualnom životu ljudi na celom području Ðerdapa od praistorije preko antike i srednjeg veka do današnjih dana. Na žalost, najveći broj lokaliteta je potopljen. Sačuvani su (ili dislocirani) i konzervirani najvažniji spomenici iz pojedine epohe, redom nizvodno: Golubački grad (srednji vek), Lepenski Vir (praistorija), Trajanova tabla, Karataš - Diana i Kostol - Pontes (anticki Rim), dok je pokretan materijal izložen u Arheološkom muzeju Ðerdapa u Kladovu.

Arheološki muzej Ðerdapa
Lociran je u Kladovu, na obali Dunava, izmedu tvrdave Fetislam i centra grada. Na površini od 560 metara kvadratnih izložbenog prostora nalazi se oko 400 reprezentativnih eksponata izuzetnog kulturno istorijskog značaja od praistorije do Srednjeg veka.

Trajanov put
Desnom obalom Dunava išao je put nazvan po rimskom imperatoru Trajanu, za cije je vladavine i prosecen (103.godine naše ere). Trajanov put je u stvari nastavak ranije izgradenog Tiberijevog puta kroz Gornju klisuru. Tek kada je po naredbi Trajana prosečen i kroz Kazane, put za rimsku imperiju dobija pun strateški i ekonomski značaj. Usečen je u granitne i krečnjacke stene Velikog i Malog kazana. Građen je uz bezbroj ljudskih žrtava, uglavnom robova.
Izgradnjom ovog puta, imperator Trajan obezbedio je neometano prebacivanje svojih legija u oba pravca i njihovo redovno snabdevanje. Trajan je time u stvari završio pripreme za pohod preko Dunava u Dakiju, njeno osvajanje i obracun sa dačanskim vladarom Decibalom.
Kada su završeni radovi na probijanju puta imperator Trajan je, u želji da pokolenjima ostavi svedočanstvo o velikom radnom podvigu, naredio je da se u stenu izbad puta ukleše tabla do koje se danas može doci jedino vodenim putem.

Diana
Utvrđenje Diana se nalazi na Karatašu, oko dva kilometra nizvodno od HE "Ðerdap 1" i bilo je najveće i najznačajnije utvrđenje na gornjomezijskom limesu (granici). Izgrađeno je za vreme cara Trajana i to u periodu njegovog prvog pohoda na Dakiju.
Obzirom da je Diana podignuta na strateški značajnoj lokaciji, zadatak stalne vojne posade bio je da čuva granicu i obezbeđuje nizvodni ulaz u kanal. Diana je bila u funkciji kao fortifikacijski objekat do šestog veka naše ere.
Diana je najocuvaniji i konzervatorski najreprezentativniji rimski kastrum na području Ðerdapa i značajan ekonomski centar sa razvijenim pristaništem što je izdvajalo od ostalih antičkih lokaliteta. Gradnja Diane je završena 101. godine, kada je prokopan i Sipski kanal, čime je otklonjena najveća prepreka za plovidbu Dunavom.

Trajanov most
Dunav je predstavljao veliku prepreku za osvajacke ciljeve Rimske imperije. Zato je Trajan, da bi osvojio Dakiju, današnju Rumuniju, sagradio most izmedu današnjeg sela Kostol i Turnu Severina, 105. godine nove ere. Most je graden po projektu arhitekte Apolodora iz Damaska i spada u red najznacajnijih dela rimskog gradevinarstva. Bio je dug 1127 metara, imao je 20 stubova, visine 45 metara, a širine 20, sa rasponom izmedu stubova od 50 metara. Porušen je za vreme vladavine Trajanovog naslednika Hadrijana (117-138. god) najverovatnije zbog sprecavanja najezde varvarskih plemena iz istocne Evrope. Štitili su ga kasteli Pontes (u Srbiji) i Drobeta (u Rumuniji).