Makedonski ratovi

Makedonski ratovi je naziv za četiri rata koja je Rimska republika vodila protiv kraljeva antičke Makedonije, i to s prekidima u periodu od 215. do 148. godine st. e., koji su doveli do nestanka nezavisnosti Makedonije i potpunog pokoravanja Grčke.

Tokom drugog punskog rata makedonski kralj Filip V započeo je prvi makedonski rat (215–205) u dogovoru sa Kartaginjanima, kada se činilo da se rimska moć raspada posle poraza kod Kane. Mada je to primoralo Rimljane da dodatno napnu svoje ionako već iscrpljene snage slanjem nove vojske u Grčku, bilo kaku efektivnu saradnju između Filipa i Hanibala sprečile su diverzije koje je u Grčkoj Filipu pravila rimska diplomatija i rimska patrolna flotila u Jadranskom moru. Filip je 206. godine st. e. pristao na mir sa rimskim saveznicima, Etolcima, a 206. godine st. e. je u gradu Feniki sklopio mir i sa Rimljanima.

Drugi makedonski rat (200–197. st. e.)  

Odmah nakon drugog punskog rata rimski senat je odlučio da izravna račune sa Filipom, uprkos tome što je ratom iscrpljena centurijatska skupština prvobitno odbila da objavi rat. U pokušaju da objasne pokretanje ovog rata, istoričari navode različite razloge, počev od želje, izazvane filhelenizmom, da se Atinjani i drugi Grci zaštite od Filipa, pa sve do straha od tajnog saveza između Filipa i seleukidskog kralja Antioha III. Međutim, ovim objašnjenjima protivreči činjenica da je kasnije Rim s grčkim gradovima okrutno postupao i da se nikakav strah ne vidi u sve većim zahtevima Rima Filipu i u odbijanju Rima da tokom rata ozbiljno pregovara sa Filipom. Drugi makedonski rat (200–197) pre se uklapa u model spremnosti Rimljana da idu u rat kako bi sve udaljenije susede primorali da se podvrgnu nadmoćnijoj rimskoj snazi.

U zimu 200–199. god. rimske su legije stigle na Balkan pod zapovedništvom Publija Sulpicija Galbe. Tokom sledeće godine nije bilo odlučujućih bitaka, a Rimljani su među Grcima sakupljali saveznike – ne samo svoje ranije saveznike, Etolce, već i tradicionalne Filipove saveznike, Ahajce, koji su priznali rimsku vojnu nadmoćnost. Konzul za 198. godinu, Tit Kvinkcije Flaminin, preuzeo je komandu i potukao Filipa kod Kinoskefala u Tesaliji 197. godine. Uslovi sporazuma dozvolili su Filipu da ostane makedonski kralj, ali su predvideli plaćanje odštete i ograničenja u ratovanju izvan granica vlastitiga kraljevstva. Flaminin se zatim potrudio da pridobije naklonost Grka svojom čuvenom proklamacijom grčke slobode na Istamskim igrama 196. godine. Da bi dao kredibilitet toj proklamaciji, on je uspešno izašao na kraj sa senatskim protivljenjem da se rimske snage povuku iz cele Grčke, uključujući i strateški ključne tačke u Akrokorintu, Halkidi i Demetrijadi.

Treći makedonski rat (171–168. st. e)  

Rimljani su od 191. do 188. vodili rat sa sirijskim kraljem Antiohom III. U tom je ratu Filip V podržao Rimljane, nadajući se da će mu biti vraćena tesalska i trakijska teritorija, ali je Rim izneverio ta njegova očekivanja. Rimljani su, ipak, vratili Filipovog sina Demetrija, koji je 197. godine kao talac bio odveden u Rim – nagrada koja je imala tragične posledice. Tokom svog boravka u Rimu Demetrije se sprijateljio sa nekim senatorima, što je u Makedoniji izazvalo sumnju da bi Rimljani više voleli da na makedonskom prestolu vide Demetrija nego njegovog starijeg brata, Perseja. Filip je 181. god. naredio da se Demetrije ubije, a zatim je 179. godine i sam umro, ostavljajući presto Perseju, poslednjem makedonskom kralju.

Persejeve akcije izazvale su niz žalbi senatu od strane susednih grčkih gradova već od 175. godine. Kraljeve prave namere nisu jasne; možda je Polibije u pravu kada kaže da je on želeo da Rimljane učini "opreznijim u davanju strogih i nepravednih naređenja Makedoncima". Senat je slušao žalbe Persejevih neprijatelja, koji su tvrdili da kraljeve akcije otkrivaju njegovu nameru da napadne Rim. Kao i njegov otac, Persej je ratovao u nastojanju da proširi makedonsku teritoriju u pravcu severoistoka i juga, pa je prošao kroz Grčku i stigao čak do Delfa. Tražio je saveze sa Ahajskim savezom i drugim grčkim državama, što su neki od neprijateljski nastrojenih vođa želeli da prihvate. Ušao je u politiku dinastičkih brakova sa drugim helenističkim kraljevima: oženio se kćerkom Seleuka IV, a svoju sestru je udao za bitinijskog kralja Prusijadu II. Mada su se te akcije mogle videti u svetlu ponašanja koje se i očekuje od jednog helenističkog kralja, pergamski je kralj Eumen senatu izneo mišljenje da se Persej priprema za rat protiv Rima. Nakon što je senat odlučio da se krene u rat, poslao je Kvinta Marcija Filipa da Filipu predloži primirje i pruži lažne nade za pregovore kako bi konzul za 171. godinu, Publije Licinije Kras, imao dovoljno vremena da nesmetamo iskrca vojsku na ilirsku obalu – plan koji su neki senatori opisali kao "novu mudrost".

Persejev početni uspeh protiv rimske vojske u Tesaliji 171. god. nije promenio veliku neravnotežu moći. Rimljani su ponovo odbili kraljevu ponudu da pregovaraju. Tokom sledeće tri godine rimski su zapovednici više vremena posvećivali pljački nego pokušajima da poraze Perseja. Poznat je događaj kada je pretor Lucije Hortenzije usidrio svoje brodove kod grada Abdere, rimskog saveznika, i zahtevao zalihe; kada su Abderani tražili da se savetuju sa senatom, Hortenzije je porušio grad, najuglednije građane poubijao, a ostale prodao u roblje. Kada su žalbe stigle do senata, bilo je samo slabih zahteva da rimski zapovednici nadoknade štetu. Godine 168. st. e. iskusni Lucije Emilije Paul bio je ponovo izabran za konzula i poslat da uspostavi disciplinu. On je brzo doveo treći makedonski rat do kraja, tako što je pobedio Perseja u bici kod Pidne juna 168. god. Persej je bio lišen vlasti, a Makedonija podeljena na četiri oblasti koje nisu smele da održavaju međusobne odnose i koje su morale da Rimu plaćati porez u visini pola poreza koji su ranije plaćali kralju.

Rim je 167. god. krenuo u kažnjavanje onih koji su se svrstali uz Perseja (kao što je ilirski vladar Gencije), one čija je lojalnost bila nesigurna (kao Eumen), pa čak i one koji su razmišljali da posreduju u ratu (kao Rodos). Paul je, sledeći instrukcije senata, pretvorio u robove 150.000 stanovnika epirskih gradova. U Ahaji je 1.000 najuglednijih građana za koje se sumnjalo da gaje simpatije prema Makedoniji odvedeno u Rim kao taoci. (Među njima je bio i Polibije, koji se sprijateljio sa porodicom Scipiona i napisao svoje veliko istorijsko delo o usponu Rima uz privilegiju pristupa gledištima senatorske aristokratije.) Eumen nije bio pušten da se obrati senatu tokom svoje posete Italiji; to što je izgubio naklonost Rimljana izazvalo je njegove neprijatelje da se počnu otimati oko pergamskih teritorija, a 164. god. jedno je rimsko izaslanstvo u Maloj Aziji javno pozvalo da mu se podnesu žalbe protiv kralja. Rodos je do tog vremena cvetao kao vodeći trgovački centar istočnog Mediterana, koristeći svoja velika sredstva za suzbijanje piratstva; sada je Rim potkopao njegovu ekonomiju i moć tako što je ostrvo Delos proglasio slobodnom lukom i tako Rodos lišio prihoda od lučkih nameta. Neke maloazijske teritorije, dodeljene Rodosu 189. godine, bile su mu sada oduzete. Ali mnogo oštriji predlog senatu – da se Rodos proglasi za neprijatelja i uništi – naišao je na protivljenje starijih senatora kao što je Katon Cenzor i bio odbijen. Kao rezultat slabljenja Rodosa došlo je do širenja piratstva u istočnom Mediteranu (mladog Julija Cezara zarobili su gusari). Tokom sledećeg veka rimski senatori nisu imali političke volje da potisnu piratstvo, možda delom i zato što je ono išlo u prilog njihovim interesima: gusari su obezbeđivali na desetine hiljada robova za njihova italska gazdinstva, a istovremeno su otežavali prevoz žita, što je u Rimu povećavalo cene tog proizvoda.

Četvrti makedonski rat (149–148. st. e.)

Vakuum vlasti koji su Rimljani stvorili na istočnom Mediteranu na kraju se nije pokazao korisnim za stabilnost. Jedan avanturista, Andrisk, koji je tvrdio da potiče od makedonskih kraljeva, ušao je bez ozbiljnog otpora u makedonske oblasti. Uspeo je da prikupi vojsku i pobedi prve rimske snage poslate protiv njega 149. godine pod komandom pretora Publija Juvencija Talne (koji je poginuo). Druga rimska vojska pod Kvintom Cecilijem Metelom porazila je Andriska 148. god. Rimljani su 147. god. poslali jedno izaslanstvo da interveniše u poslovima grčkih država. To je izaslanstvo izazvalo nasilan odgovor. Najzad je Rim 146. god. objavio rat grčkim polisima, koji su brzo i uspešno okončali Metel (sada s nadimkom Macedonicus) i konzul Lucije Mumije Arhaik. Senat je naredio Mumiju da Grcima očita lekciju: slavni grad Korint je bio uništen, njegovo blago preneto u Rim, a njegove građevine porušene do temelja.

Priroda rimske dominacije na istoku počinje se nakon ovih ratova odlučno menjati: umesto uticaja preko izaslanstava, posredovanja u sporovima i povremenih vojnih upada nastupila je nastupa direktna uprava. Makedonija je anektirana kao provincija, kojom vlada rimski prokonzul, koji je takođe nadgledao grčke gradove na jugu, gde su savezi bili raspušteni. Dalje na istoku, Pergamsko je kraljevstvo bilo priključeno kao provincija Azija 133. godine, kao zaveštanje Atala III rimskom narodu.