Grčko-persijski ratovi ili Persijski ratovi, 492 p.n.e.-449 p.n.e., serija ratova između Persijskog Carstva i gradova-polisa u Grčkoj. Rat je završio Kalijinim mirom, oko 449 p.n.e..
Uvod
Uvod u ovaj sukob predstavlja Jonski ustanak, 500 p.n.e.-494 p.n.e.. Grci u Maloj Aziji, pod vlašću Persije, pobunili su se protiv perzijske vlasti uz pomoć Atene i Eretrie. Kada je ustanak ugušen ,494 p.n.e., bilo je samo pitanje vremena kada će Perzija napasti slobodne gradove u Grčkoj.
492 p.n.e. persijski vojskovođa Mardonije je potčinio Trakiju i prisilio Aleksandra I. Makedonskog da stane na stranu Perzije. Međutim, persijska lota je teško stradala u nevremenu kod Atosa i Mardonije je morao odustati od pohoda u Grčku.
Prva invazija
490 p.n.e., Darije I. , persijski kralj, je saznao da Hipija, bivši atinski tiranin, još uvijek ima veliku potporu u Atini. Velik deo stanovnika Atene je bio spreman se potčiniti perzijskoj vlasti u zamjenu za oprost zbog sudjelovanja u Jonskom ustanku. Darije I. je poslao velike snage, oko 25,000 pešaka i 1,000 konjanika, da zauzmu Eretriu. Atinjani su pozvali u pomoć Spartu, a sami krenuli prema Eretriji. Eretria je zauzeta nakon devet dana opsade. Ipak, Atijani su katastrofalno porazili Persijance u bitci kod Maratona, 490 p.n.e.. Zatim je stigla i spartanska vojska, ali su Persjanci već pobegli sa brodovima.
Druga invazija
480 p.n.e. Kserko I., koji je naslijedio Darija I., je pripremio veliku ekspediciju za pohod na Grčku. Navodno je sila iznosila 100,000 ljudi i preko 1,000 brodova. Persjanci su diplomacijom osigurali predaju velikog dela srednje Grčke:Tesalija, Argos, Delfi i dr. Opoziciju perzijancima činili su Atena i Sparta, te velika mornarica koja je izgrađena na inzistiranje Temistokla. Grci su zauzeli položaj kod Termopila, a mornarica kod rta Artemizij.
Pomorska bitka kod Artemizija, 480 p.n.e., završila je bez strateškog rezultata uz velike gubitke sa obe strane. U isto vreme u bitci kod Termopila perzijanci su uspeli, usprkos velikim gubicima, proći strateški važan prolaz. Na vijest o perzijskom napredovanju grci su evakuirali Atiu a mornaricu povukli kod otoka Salamina. Persjanci su sad kontrolirali Egejsko more, jug Grčke sve do Atike te su zauzeli napuštenu Atenu i spalili ju. Međutim, grci su katastrofalno porazili persjance u pomorskoj bitci kod Salamine, 480 p.n.e.. Ova bitka znači prekretnicu u ratu. Do tog trenutka persjanci su imali prevlast i na moru i na kopnu. Perzijanci su tu izgubili većinu brodova. Kserko I. se sa preostalim brodovima vratio u Aziju dok je Mardonije sa perzijskom vojskom prezimio u Tesaliji.
Idućeg proleća Mardonije je dva puta ponudio Atini separatni mir, ali je bio odbijen. Atijani su udružili snage sa Spartancima, koji su poslali vojno pojačanje. Kada je Mardonije saznao za veliku vojnu snagu Grka povukao se u Tebu i odlučio sačekati Grke. Udružene grčke snage su iznosile na kopnu više od 40,000 ljudi a na moru oko 110 brodova. Grci su pobedili u bitci kod Plateje, 479 p.n.e., gde je poginuo i Mardonije. Istovremeno su Persjanci poraženi i u pomorskoj bici kod Mikale, 479 p.n.e.. Ostatak persjske vojske na kopnu je nakon toga napustio Grčku. Time je persjski pohod na Grčku doživeo potpuni neuspeh.
Kontranapad
Ohrabreni persijskim porazom, Grci u Aziji i na otocima koji su bili pod persjskom vlašću su se ponovno pobunili. 478 p.n.e. Pauzanija, spartanski vojskovođa, oteo je Persjancima Vzantiju započeo pobunu na Kipru.U tom trenutku Peloponeski savez, pod vodstvom Sparte, odustaje od daljnjeg ratovanja, ali Atijani nastavljaju. Atijani su osnovali Delski savez 478 p.n.e..
Kimon je porazio Persijance u pomorskoj bici kod Eurimedona, 466 p.n.e..
Usporedno sa ratom sa Persijom, Atinjani su povremeno ratovali i sa drugim grčkim gradovima.
459 p.n.e. Atinjani su poslali oko 200 brodova da podrže pobunu u Egiptu. Iako su isprva prisilili Persijance na uzmak,atenjani su poraženi, 454 p.n.e.. 451 p.n.e. Atena je sa Spartom sklopila petogodišnji mir. Atenska ekspedicija iz 450 p.n.e. nije uspela potaknuti novu pobunu u Egiptu protiv Persije. Atinjani su postigli i dvostruku pobedu u pomorskoj bitci kod Salamine, 449 p.n.e., kod Kipra.
Oko 449 p.n.e., ili 448 p.n.e., atinski izaslanik Kalija i persijski kralj Artakserko I. dogovorili su Kalijin mir. To označava kraj Grčko-persijskih ratova. Kalijinim mirom Persija je priznala Grcima u Maloj Aziji pravo na samostalnost, a Persiji je vraćen Kipar. Persijskoj floti je zabranjen ulaz u Egejsko more.
Persijanci se nikada nisu odrekli ambicije da zavladaju Grčkom ali posle ovih ratova vodeće vojne sile postaju Atina i Sparta. Grci su se nastavili širiti i osnivati kolonije na Sredozemnom moru. Ipak, najveći pobednik iz ovih ratova je Atena. Atina je preuzela hegemoniju u Grčkoj od Sparte što će dva deset leta kasnije dovesti do Peleponeskog rata, 431 p.n.e.-404 p.n.e., između Atine i Sparte.
