Tvrđava i varoš imenom Doboj nalaze se u sjevernoj Bosni na prostoru jedne široke geografske zone pobrđa, preko koje planine Balkana blago padaju u nizije Panonije. U tom prostoru područje oko ušća Usore i Spreče u rijeku Bosnu, nesumljivo predstavljala centralni dio za jednu prostranu oblast što se nalazi južno od rijeke Save, oko poriječja donjeg i srednjeg toka Bosne. Središnji geostrateški značaj položaja oko ušća Usore i Spreče, presudan je činilac za postanak tvrđave i varoši, iz kojih se, kao jezgra, razvio savremeni Doboj. Tu je izrasla tokom šest/sedam vijekova, polako i mukotrpno varoš dobojska, prije svega, zahvaljujući izuzetno velikoj vrijednosti komunikacionog čvorišta prirodno stvorenog sučeljavanjem triju prostora preko riječnih dolina Bosne, Usore, Spreče. I kada su u drugoj polovini 19. vijeka udarani temelji savremenog saobraćaja, gdje su osnovni pravci kretanja vezivani isključivo za riječne doline, tada je područje oko Doboja izbilo u prvi plan. Jedino je na ovoj širokoj lokaciji, preko riječnih dolina, bilo moguće realizovati raskrsnicu od četiri putna pravca za potrebe željezničkog i drumskog saobraćaja. Treba znati da je tako bilo oduvijek u prošlosti, pa je tako i danas. Komunikacije su šansa Doboja, a tvrđava i varoš dobojska su bili i ostali njihova nezamjenjiva potreba.
U svom dugom trajanju, tvrđava na kamenitom brijegu iznad doline rijeke Bosne baš nasuprot ušću Spreče, nije se u kontinuitetu razvijala i ravnomjerno rasla. Uspone i padove diktirale su ceste, čak previše česte ratne prilike, ali i godine mirnih vremena, koja su međutim i nažalost redovno bila kraćeg trajanja. Sa druge strane, to dugo vrijeme, uslovljavalo je u raznim svojim epohama, u skladu sa mijenjanjem ratne tehnike, različite koncepte odbrane i diktiralo izgradnju uvijek novih oblika tvrđavskih bedema i kula. Danas je isteklo već čitavo stoljeće od kako istraživači iz više naučnih disciplina pišu o tvrđavi i varoši Doboju, sagledavajući vrijeme postanka i način gradnje, odbrambene funkcije, odlike i namjenu njenih građevina i njihova značenja.
Kako je moglo izgledati to prvo utvrđenje na dobojskoj gradini?
Nekoliko je dodatnih elemenata/pokazatelja koji mogu pružiti približnu sliku njenog izgleda. Nalaz fragmenata pečene gline miješane sa pljevom siguran je pokazatelj da je utvrđenje objekat praistorijskih odlika.
Topografija kamene glavice, koja je preko nižeg prevoja/sedla isturena u riječnu dolinu, vrlo jasno određuje mjesto i položaj, pa čak upućuje i na oblik koji je taj fortifikacioni objekat mogao imati. Njegovo je mjesto na zapadnoj ivici glavice, tamo gdje je danas kameni zapadni zid i središnji dio tvrđave. To je pojas ivični dio glavice, a njemu je jedino moguće bilo prići preko sedla/prevoja. Ovakva topografska situacija odredila je gradnju bedema u obliku luka od srpa koji je isturen prema zapadu i dijelom prema sjeveru, tako da zatvara prilaz glavici. Sa preostalih strana je prilaz glavici strm i težak, pa zato lako branjiv i nije zahtjevao gradnju bedema, već je uspješna odbrana bila moguća i postavljanjem drvenih brvana/trupaca.Dalje je vrlo važno znati kako je u cilju zaštite prilaza iz pravca sedla/prevoja morao biti izvršen i dodatni vrlo obiman rad. To je iskop zemlje na samom sedlu/prevoju i na taj način je stvoren vrlo širok rov, do 20 - 30 metara. Kroz njega je u vrijeme srednjeg vijeka išao taj veliki drum kroz dolinu rijeke Bosne. Danas je to ulica. Dubina toga iskopa nikako nije mogla biti mala, nego barem oko 10 m, čime je utvrđenje na glavici mnogo dobilo na visini, a iskopani rov je branio prilaz napadaču na zemljani bedem.
Prilikom višegodišnjih građevinsko - konzervatorskih radova oko bedema dobojske tvrđave, kopan je i jedan uski jarak sa unutršnje strane uz zapadni zid koji spaja južnu kulu sa središnjim dijelom utvrđenja na sjeverozapadnoj strani. Cilj je bio da se otkriju moguća manja oštećenja u temelju zida. Tada su nađeni zanimljivi detalji.
Temelji današnjeg kamenog zida su postavljeni u plitko usječeni rov (10 - 15 cm) u površinski sloj kamene glavice koja je od sivo zelenkastog dijabaza, a njen površinski dio ispucao i uglavnom nekompaktan. Ivica toga plitkog rova nije nađena idealno prava, već odaje nemaran rad. Na pet/šest mjesta u ukupnoj dužini zida, uz ivicu rova zatečeni su fragmenti pečene zemlje koja u sastavu ima otiske pljeve. Ti fragmenti nisu neprekinut sloj, već ih je bilo na više mjesta u širini 5 - 6 cm i dubini od 10 - 15 cm. Mišljenje je da su to ivični ostaci temelja starog bedema od nabijene i pečene gline. U kamenom osnovu glavice kopan je plitak rov, danas nepoznate širine, da bi u njega bio postavljen temelj starog zemljanog bedema.
Ovde je sada mjesto da se u najkraćem prikažu pretpostavke koje postoje u istorijskoj literaturi o postanku imena Doboj. Uglavnom su dva polazišta u tumačenju značenja ovog imena i najopštije govoreći svode se na, - prvo, "do" je prefiks imenici boj, koja znaci bitku, lat. pugna. Po drugom tumacenju "dob" je osnova, i oznacava dobro" mjesto, položaj, što nije rijedak slučaj u našoj toponimiji kako kod naselja tako i tvrđava u srednjem vijeku. Npr. dob - or, dob - run, dob - rota.Danas je, posle nalaza tragova ranog utvrđenja tipa gradište na ovoj lokaciji, moguće razmišljati i o takvom tumačenju značenja imena" koje je nastalo od reči "na - boj," a koje očito označava gradnju od nabijene zemlje. Takvo značenje je ostalo i do savremenog jezičkog osećanja, npr. kuća na dva boja i sl.Tako bi istog postanja bila i imena "pri - boj", kao i još nekoliko seskih naselja imenom do - boj što kao toponimi postoje u našim krajevima.U 13. vijeku mijenja se lokacija centra, geostrateškog težišta ovog dijela doline Bosne, pa sa brijega iznad ušća Usore prelazi u dolinu na isturenu stenu od masiva Krnjina, novu lokaciju baš naspram ušća Spreče. Sve do polovine 18. vijeka ovu veliku kamenu gromadu, čije se tri strane strmo ruše u dolinu, u podnožju zapljuskuju talasi rijeke Bosne. To je onda bio uzrok, što veliki drum kroz dolinu, na ovom mjestu nije imao dalji prolaz. Ovakva topografska situacija vrlo je jasno prikazana na austrijskoj graviri iz 1697. godine.
Od početka 16. vijeka dobojsko utvrđenje je malo vrijedilo, ali je u provoj polovini toga vijeka tursko carstvo osvojilo na sjeveru ogromna područja i stiglo do bedema dalekog Budima (1543. god.). Zato dobojska tvrđava više nije čak ni održavana, pa je polako propadala. Tako 1657. godine posada broji 35 čuvara, oprema je jedan manji i jedan veći top, pet buradi baruta i nešto olova. Godine 1697. oktobra 16. spaljena je varoš i tvrđava dobojska. U brzom maršu od Broda na Savi do Sarajeva, austrijski vojskovođa Evgenije Savojski, osvanuo je pod Dobojem
Tvrđava se predala posle dva - tri ispaljena artiljerijska zrna. Austrijanci drže Doboj sve do 3. avgusta 1700. godine, a tada su vraćeni i zarobljenici. U jesen 1717. godine austrijska vojska ponovo pali varoš dobojsku, ali u brzom naletu izgleda da tvrđava nije osvojena. Izvori ocjenjuju da naselje broji oko 50 kuća.Godine 1851. tvrđavu je napustila poslednja vojna posada. Staro utvrđenje počelo u 13. vijeku (ne računajući ono zemljano iz 10. vijeka) je tako mirno i tiho sišlo sa pozornice istorije. Turci tvrđavu nisu popravljali od kraja 15. vijeka, pa je propadanje bedema i kula stiglo do ruševina. Takode treba znati da je posle 1851. godine tvrđava postala kamenolom odakle je uziman kamen za gradnju kuća u varoši.
Danas, u našem vremenu dobojsko utvrđenje je kulturno istorijski spomenik visoke vrijednosti.Takođe i svojom siluetom nameće obilježje savremenog grada.
Krak de Ševalije
Krak de Ševalje ili Tvrđava vitezova se smatra najpoznatijom utvrdom na svetu i školskim primerom tzv. koncentrične tvrđave.Bila je jedna od najznačajnijih krstaških tvrđava i dugi niz godina sedište Jovanovaca u Siriji(1144-1271).
Ime
Postoje različite varijacije imena ove utvrde sa istim značenjem (Tvrđava vitezova) nastale usled njenog naziva koji je mešavina sirijskog jezika (karak = tvrđava) i francuskog jezika.
-Krak des Chevaliers
-Crac des Chevaliers
U arapskom svetu je nazivana i Hisn al-Akrad ili Tvrđava Kurda (قلعة الحصن). Danas se na arapskom naziva Kale al-Hisn (قلعة الحصن).
Lokacija
Tvrđava se nalazi pored mesta Homs u Siriji u takozvanom Homskom tesnacu. Smeštena je na vrhu kamenitog brda, koje se uzdiže na oko 650 metara iznad jedinog puta koji povezuje Antiohiju sa Bejrutom odnosno Mediteranskim morem.
Istorija tvrđave
Prvu utvrdu na ovom mestu podigao je emir od Alepa 1031. godine.Tokom prvog krstaškog rata osvajaju ga krstaši na čelu sa Rejmondom Tuluškim početkom 1099. godine,ali se ne zadržavaju u njemu nastavljajući svoj marš ka Jerusalimu.
Ponovo ga zauzima grof Galileje Tankrid 1110. godine i od tada je u rukama krstaša.Rejmond II,grof Tripolija(u Libanu),predaje ga na upravu Jovanovcima 1144. godine i otada počinje najznačajnija era u razvoju Kraka.
Obnova i proširenje za vreme Jovanovaca
Jovanovci su ga obnovili i značajno proširili. Oko utvrde je podignut spoljašnji bedem ojačan sa sedam kula. Oko utvrde je iskopan šanac premošćen pokretnim mostom. U unutrašnjem gradu su tokom XII veka Jovanovci izgradili veći broj zgrada u gotskom stilu, od kojih se ističu kapela i prijemna dvorana.U samoj utvrdi i u stenovitom tlu na kom je tvrđava podignuta izgrađen je veliki broj skladišta i spremišta za hranu, vodu i opremu.Pretpostavlja se da je posada tvrđave koju je činilo oko šezdesetak vitezova Jovanovaca i još oko 2 000 ostalih vojnika, mogla da sa zalihama u tvrđavi izdrži petogodišnju opsadu. Obnova i proširenja utvrde su bila gotova 1170. godine, ali su brojni zemljotresi koji su potresali to područije krajem XII i početkom XIII veka zahtevali stalne radove i popravke.
Vladavina Jovanovaca
Pored glavnog cilja Kraka kontrole prolaza ka mediteranskom moru, Jovanovci su uspostavili kontrolu nad jezerom Homs.Pored toga kontrolisali su i dešavanja u Siriji i sve eventualne pripreme muslimana za invaziju na taj deo krstaških zemalja.
Nur ad Din je pokušao da osvoji Krak 1163. godine, ali su se Jovanovci odupreli njegovoj opsadi. Tokom Saladinove opsade Kraka 1188. godine napadači su zarobili kastelana. Nakon toga izveli su ga pred kapiju naredivši mu da izda naređenje o predaji. On je na arapskom rekao da otvore kapije, da bi im potom na francuskom poručio da drže Krak do poslednjeg čoveka.
Muslimani su osvojili Krak de Ševalije 08.04.1271. godine, kada je Bajbar ubedio Jovanovce da im je grof od Tripolija naredio da predaju tvrđavu Bajbaru. Tako je Krak de Ševalije bez borbe predat i potom je iskorišćen kao baza za udar na grofoviju Tripoli. Bajbar je ojačao bedeme, a kapelu je pretvorio u džamiju. Kasnije su je Mameluci koristili kao bazu za napad na Akru 1291. godine.
Samuilova tvrđava
Samuilova tvrđava je srednjevekovno utvrđenje u Ohridu na obali Ohridskog jezera i spada u red gradskih tvrđava. Utvrđenje je smešteno na dva brda čiji se vrhovi uzdižu na 90 i 50 metara iznad nivoa jezera koje ga okružuje i pruža prirodnu odbranu njegovoj zapadnoj i južnoj strani. Grad je sa tri strane (zapadna,severna, istočna) opasan bedemima različite visine u zavisnosti od položaja.
Ime
Utvrđenje se naziva Samuilova tvrđava ili Samuilov grad prema caru Samuilu kome se pripisuje izgradnja utvrđenja u njegovom današnjem obliku.
Pored ovog naziva često se koristi i termin Ohridska tvrđava odnosno Ohridski grad jer se današnji Ohrid dugo vremena nalazio unutar bedema utvrde.
Prošlost Samuilovog grada
Na područiju Ohrida u antici je postojao grad Lihnidos čije se središte prostiralo na prostoru današnjeg Gornjeg grada o čemu svedoče brojni arheološki nalazi.
Jaka tvrđava se na ovom mestu prvi put pominje u hronici Jovana Malale oko 476. godine kada je ostrogotski kralj Teodorik neuspešno pokušao da je zauzme.
Nakon uspeha velikog slovenskog ustanka protiv Vizantije i stvaranja slovenskog Samuilovog carstva nova prestonica(nakon Prespe) postao je Ohrid koji je opasao bedemom. U sklopu utvrđenog grada podigao je i Gornji grad(Gornji Saraj) sa svojim dvorcem koji se izdizao nad ostalim delom grada znanim kao Varoš.
Nakon propasti Samuilove države, grad 1018. godine osvaja vizantijski car Vasilije II. Tokom vremena nalazio se u posedu Bugara i Vizantinaca, a osvojili su ga Normani na svom pohodu na Balkan.
Srpski kralj Dušan ga zauzima 1334. godine i on je od tada u srpskim rukama sve do smrti Marka Kraljevića (1394. godine), kada pada u turske ruke. Za vreme srpske uprave gradom su upravljali:
Sevastokrator Branko Mladenović
-Despot Jovan Oliver
-Cezar Grgur
-Andrija Gropa
Grad je mirno prešao u turske ruke,bez rušenja ili represalija prema lokalnom stanovništvu. Međutim kada su stanovnici Ohrida pomogli Skenderbegu,sultan Muhamed II je nakon pobede nad njim odveo jedan broj gradskih bojara u Carigrad kao zarobljenike.
Kula Nebojša ili Nebojšina kula je jedna od najpoznatijih kula u Beogradskoj tvrđavi. Nalazi se u Donjem gradu na ulazu u nekadašnje Dunavsko pristanište. U njoj je za vreme turske vladavine pogubljen grčki rodoljub Riga od Fere.
Naziv i legenda
Kula je dobila naziv po imenu Nebojša izvedenom od negacije glagola bojati se, što bi značila da se kula ne boji ni jednog neprijatelja i da je neosvojiva.
Prema legendi kula Nebojša je bila Donžon kula Beogradske tvrđave u doba despota Stefana, koja je verovatno izgledala poput Despotove kule u manastiru Manasija. Legenda dalje kaže da se kula kao Neosvojiva, kada su Turci nakon teških borbi zauzeli skoro celu Beogradsku tvrđavu, vinula u vazduh i odletela u Donji grad van njihovog domašaja, tako da je oni nikada nisu ni zauzeli. Od toga vremena ona stoji na svom današnjem mestu da svedoči o svojoj nepobedivosti i nepokornosti.
Prvobitni nazivi kule bili su Bela i Temišvarska kula,da bi svoj današnji naziv dobila tk u XVII veku.Tada je u eksploziji baruta odleteo u vazduh Mali Grad sa prvobitnom kulom Nebojšom(prostor od Deferfareve kapije do Pobednika),posle čega je naziv Nebojša prešao na kulu u pristaništu.
Izgled
Kula Nebojša ima osnovu pravilnog osmougla sa debelim zidovima. Ima četiri sprata i prizemlje (pet etaža) sa ukupnom visinom od 22m. Na svakoj strani spratova smešteni su otvori za topove kojima je posada mogla da dejstvuje po napadačima kako sa reka tako i sa kopna. Kula je ranije imala zaravnjeni vrh sa grudobranom i isturenim drvenim konzolama za dejstvo po neprijatelju. U prvoj polovini XVIII veka tokom velike obnove Beogradske tvrđave koju su sproveli Austrijanci, vrh kule sa grudobranima je zamenjen krovnom konstrukcijom koja je opstala do današnjih dana.
Kula spada u red tipičnih artiljerijskih višespratnih kula koje su se u to doba gradile u skoro svim utvrđenim gradovima tog doba.
Prošlost kule Nebojše
Kula Nebojša je nastala oko 1460. godine. Izgradili su je Ugari da bi zaštitili prilaz Dunavskom pristaništu i njega samog od turskih napada. Turci su prilikom osvajanja Beograda 1521. godine uspeli da prodru u Donji grad tek kada su artiljerijom srušili Kulu Nebojšu. Ona je sa svojim topovima imala veliki značaj u burnoj istoriji Beograda kao, uz kulu Mlinaricu, najjača kula u Donjem gradu. Zbog toga je često bila na udaru osvajačkih artiljerija, tako da je više puta rušena i ponovo podizana.
Kula Nebojša kao tamnica
Sa gubitkom značaja Dunavskog pristaništa i njegovim zatrpavanjem kulu Nebojšu Turci pretvaraju u najpoznatiju tamnicu Beogradske tvrđave. Ona zbog te uloge postaje jedan od mračnih simbola Beograda poput Bele Kule u Solunu ili Tauera u Londonu.
Njen najpoznatiji zatočenik je bio veliki grčki rodoljub Riga od Fere koji je u njoj pogubljen 24.06.1798. godine. Pored njega u njoj je život izgubio i mitropolit Metodije, koji je ubijen 1800. godine po naredbi Hadži Mustaf paše.
Kula Nebojša danas
Kula Nebojša je poslednju restauraciju doživela 1964. godine, a danas zatvorena za javnost, dok su njeni spoljašnji zidovi su u dobrom stanju.
U početkom XXI veka vlasti grada Beograda postigle su okviran dogovor sa grčkim vlastima o obnovi kule i njenom otvaranju za posetioce uz pomoć sredstava koje bi Grci obezbedili. Nažalost, finalizacija tog dogovora i njegova realizacija još uvek nisu otpočeli.
Baba Vida je srednjevekovna tvrđava i najpoznatija znamenitost grada Vidina u severozapadnoj Bugarskoj.
Izgradnja tvrđave je započela u X veku na mestu nekadašnje rimske stražarske kule. Prema legendi ju je izgradila neudata kćerka bugarskog kralja pod imenom „Vida“ - otuda ime tvrđave, „Baba Vida“ [1]. Tvrđava je služila kao glavna odbrambena instalacija Vidina tokom srednjeg veka i srušena je za vreme kralja Ivana Stracimira (1356–1396). Bila je najvažnije utvrđenje severozapadnog Drugog bugarskog carstva. U vreme Osmanskog carstva služila je kao skladište oružja i zatvor i nije korišćena u odbrambene svrhe od kraja XVIII veka.
Danas je tvrđava rekonstruisana i služi kao muzej i turistička atrakcija.
Nojšvanštajn (nem. Neuschwanstein) je nemački zamak na jugozapadu Bavarske blizu Fusena, kojeg je 1869. sagradio bavarski kralj Ludvig II.
Jedan je od najpoznatijih zamaka i romantičnih prizora na svetu i omiljeno turističko odredište. Građen je od 1869. do 1886. uglavnom u stilu nemačke romanike iz 13. veka, premda vrlo slobodno interpretirane. Pojedini detalji su preuzeti iz stvarnih zgrada, ali je zamak u celini originalna građevina.
Prostire se na površini od 5.935 m² na nadmorskoj visini od 965 m. Od planiranih 228 prostorija dovršeno je svega 15, a troškovi izgradnje zamka iznosili su u trenutku Ludvigove smrti neverovatnih 6.180.047 maraka. U neposrednoj blizini nalazi se i obližnji zamak Hoenšvangau (nem. Schloss Hohenschwangau).
Ludvigov otac Maksimilijan II (nem. Maximilian II) je u blizini današnjeg zamka Nojšvanštajn 1837. godine kao svoju letnju rezidenciju sagradio zamak Hoenšvangau i to u gotičkom stilu. U njemu je odrastao i mladi Ludvig gde se upoznao i s Rihardom Vagnerom (nem. Richard Wagner) čije su opere izrazito zainteresovale budućeg kralja. Na mestu Hoenšvangau nalazila se tvrđava Švanštajn čije je ime Ludvig II kasnije iskoristio za svoj novi zamak. Na mestu današnjeg Nojšvanštajna nalazile su se takođe ruševine predhodnog zamka koje su u potpunosti uklonjene pri izgradnji temelja novog zamka, građenog u stilu drevnih nemačkih vitezova. Zamak je trebalo da postane privatno mesto na kojem će u pozorišnim priredbama oživljavati heroji Vagnerovih muzičkih drama.
Početne skice zamka načinio je 1868. godine scenograf minhenskog dvorskog pozorišta Kristijan Jank (nem. Christian Jank), koje je u arhitektonske nacrte pretvorio Eduard Ridel (nem. Eduard Riedel), a s izgradnjom se započelo 1869. godine. Sama lokacija bila je veliki problem pri gradnji zamka, jer se nalazila na oko 200 metara iznad postojećeg puta na bezvodnoj hridi. Pronađen je izvor koji je preusmeren prema zamku u koji i danas uvire. Ridel je vodio radove sve do 1872. godine, a gradnju su do 1886. godine nastavila još dva arhitekta. Gradnja je obustavljena Ludvigovom smrću 1886. godine kada je većina zamka već bila završena, kao i dekoracije kraljevskih odaja, ali drugi su enterijeri ostali nedovršeni.
Zanimljivosti
Pred kraj Drugog svetskog rata u zamku su dodate zalihe zlata Dojče rajhsbanke (nem. Deutsche Reichsbanke) koje su poslednjih dana rata odvezene na do današnjih dana nepoznato mesto. Prema nekim teorijama potopljene su u obližnjem jezeru Alatsi, ali te pretpostavke nikada nisu dokazane. Po završetku rata Bavarski državni arhiv koristio je pojedine prostorije zamka za dodavnje arhivskih spisa, spašenih ih porušenog Minhena.
Zamak Nojšvanštajn je jedno od najpoznatijih nemačkih turističkih odredišta koje godišnje poseti oko 1,3 miliona turista. Uvršten je i na UNESKO-ovu listu Svetske kulturne baštine. Poslužio je i kao uzor za bajkoviti zamak u tematskim parkovima Diznilenda, kao i scenografija za brojne igrane filmove.
 |
