Grad Golubac se prvi put u istorijskim izvorima javlja 1335. kao tvrđava sa Ugarskom vojničkom posadom. Grad je svakako osnovan pre tog vremena, ali je nemoguće reci ni kada je podignut niti naslutiti ko ga je podigao.

Nalazi natpisa iz rimskog vremena svedoče o postojanju nekog antičkog naselja na mestu Golupca, ali ono nije sa sigurnošću identifikovano. Isto tako se nemože pouzdano reći da li je naselje i utvrđenje postojalo pre XIV veka ili je izgrađeno tek kada je između Ugarske i Srbije, započeto posle Dragutinove smrti, pothranjivano snažnim usponom i teritorijalnim aspiracijama obe drzave, a završeno tek pojavom Turaka kao opasnog zajedničkog neprijatelja.



One iste godine kada se Golubac prvi put javlja u izvorima došlo je do rata između Ugarskog kralja Karla 1 Roberta i kralja Dušana. Oružani sukob je po svojoj prilici bio u Mačvi; Ugari su se povukli preko Save, a Golubac svakako nije promenio gospodara. 1337. je u njemu opet Ugarska posada. Ni u sledecim ratovima 1338. i 1344/45. nije se u tom pogledu ništa promenilo.
Iz jednog pariskog pisma ugarskom kralju Ludoviku 1 Anzujskom iz pocetka 1346. vidi se da su Mačva, Beograd i Golubac bili u Ugarskim rukama. Kotorski biskup je tada polagao pravo na prikupljanje crkvene desetine u spomenutim gradovima. Kako je kotorska dijeceza imala pod svojom vlascu katoličke parohije u srpskoj državi mora se pretpostaviti da je njeno širenje do Save i Dunava padalo u doba kada su predeli uz ove reke bili pod srpskom vlašću, a to je bilo jedino u doba kralja Dragutina u periodu 1284-1316. i 1347. Golubac je u ugarskim rukama, njegov kastelan je Toma, vojvoda transilvanski.

Golubac je i smrt cara Dušana dočekao kao ugraska tvrđava. Teritorije u okolini Golupca bile su, međutim, u srpskim rukama. Na njima se posle smrti cara Dušana osilila i osamostalila vlasteoska porodica Rastislalića. Poslednjeg feudalnog gospodara iz ove porodice Radica Brankovića proterao je, prema vestima srpski letopisac knez Lazar 1379. Kroz čitavo to vreme nema o Golupcu nikakvih vesti. Knez Lazar je kao gospodar okolnih teritorija poklanjao manastirima u Vlaškoj, sela koja su ležala u okolini grada, ali sam Golubac nije posedovao.
Jedan do sada ne zapaženi izvor pruža nam podatke iz kojih se vidi da je knez Lazar pokušavao da osvoji grad negde u periodu od 1382. do 1389. To je izvestaj tadasnjeg kovinskog kastelana Domonika bany Severinske banovine pisan na žalost tako rđavim latinskim jezikom i toliko nejasan da se iz njega malo može zaključiti o toku Lazareve opsade.



Sigurno je da su Lazarevi ljudi napadali grad opsadnim spravama, da su tukli gornje i donje delove grada, a izgleda da na gradsku kapiju nisu jurisali, vec da su dovukli barke i otsekli grad sa dunavske strane. Nije poznato kako kako se opsada zavrsila, ali se po tome što se knez Lazar u februaru 1389. izmirio sa kraljem Igmundom i što je ovaj odustao od pohoda na Srbiju, moze zakljuciti da Lazar nije ovaj ugarski grad mogao potčiniti svojoj vlasti.

 

Trakošćan

Trakošćan je nastao u 13. stoljeću u obrambenom sustavu sjeverozapadne Hrvatske kao manja osmatračka utvrda za nadzor puta od Ptuja prema bednjanskoj dolini.
Prema legendi Trakošćan je svoje ime dobio po tračkoj utvrdi (arx Thacorum) koja je navodno postojala u vrijeme antike. Druga sačuvana predaja govori, da je ime dobio po vitezovima Drachenstein koji su u ranom srednjem vijeku gospodarili tim krajevima.

Toponim Trakošćan prvi se puta spominje u pisanim dokumentima 1334. godine. Gospodari utvrde u prvim stoljećima nisu poznati, tek znamo da su od kraja 14. st. vlasnici grofovi Celjski, koji istovremeno gospodare čitavom Zagorskom grofovijom. Uskoro ta obitelj izumire i Trakošćan dijeli sudbinu ostalih njihovih gradova i posjeda koji se usitnjavaju, i mijenjaju razne gospodare. U toj podjeli Trakošćan, kao jedinstveno imanje, pripada najprije vojskovođi Janu Vitovcu, zatim Ivanišu Korvinu, koji ga poklanja svome podbanu Ivanu Gyulayu. Ova obitelj zadržava dvorac kroz tri generacije, te izumire 1566., a vlastelinstvo preuzima država.

Za učinjene usluge kralj Maximilijan dodjeljuje vlastelinstvo Jurju Draškoviću (1525-1587), najprije osobno, a potom na nasljedno uživanje. Tako je konačno 1584. Trakošćan stekla obitelj Drašković.

U razdoblju procvata izgradnje dvoraca u Hrvatskom zagorju, u drugoj polovici 18. st., dolazi do napuštanja Trakošćana. Zapušten, počinje naglo propadati, pa se tek polovinom 19. st., obitelj ponovno zanima za svoj titularni grad, u duhu novog vremena, romantičnog povratka prirodi i obiteljskim tradicijama. U tom duhu podmaršal Juraj V. Drašković grad obnavlja u rezidencijalni dvorac, a parkovni okoliš pretvara u romantičarski perivoj. Iduće generacije povremeno borave u Trakošćanu sve do 1944. kad se iseljavaju u Austriju, ubrzo zatim dvorac je nacionaliziran.

1953. osnovan je muzej sa stalnim postavom. Danas je dvorac u vlasništvu Republike Hrvatske.





Gradjevinski razvoj dvorca:

U slojevima samog dvorca nazočne su razne građevinske faze. Njegova višestoljetna uloga bila je fortifikacijskog karaktera i u tom duhu provođene su dosljedne, funkcionalne obnove koje nisu težile estetskim vrijednostima.

Jezgru objekta čini romanička utvrda koja se sastojala od stambene zgrade, malog utvrđenog dvorišta i jače visoke kule. Zgodno odabran položaj, te osmatračka kula, činili su utvrdu sigurnom i dobro branjenom.

Ubrzan razvoj vatrenog oružja i sve opasniji turski prodori, razlozi su što se trakošćanska utvrda dograđuje i obrambeno jača. Druga generacija Draškovića, Ivan II i Petar, značajnije dograđuju objekat i to izvodeći zapadnu kulu, o čemu svjedoči grb i natpis

Na Velikoj geneologiji, najstarijem likovnom prikazu iz 1668., objekat je troetažan i već ima osnovni gabarit. U idućem razdoblju tvrđava se dograđuje pojasom obrambenih objekata, a ujedno je i najnaseljenija, o tome nam svjedoči Mala geneologija nastala 1755. U istom stoljeću grade se gospodarske zgrade u podnožju Trakošćana kao i kameni most preko Bednje.

U 19. st. Trakošćan dobiva oblik u kojem ga danas poznajemo. Od 1840-1862 u jednom od prvih restauratorskih zahvata u Hrvatskoj, dvorac je obnovljen u neogotičkom stilu. Time nije samo izmijenio vanjski lik, nego i definitivno prekinuo s petstoljetnom obrambenom funkcijom. Obnovom nastaje i romantičarski perivoj po uzoru na engleske parkove. Izgradnjom brane dolina se pretvara u veliko jezero. Stilsko jedinstvo temeljito provedeno na čitavom objektu, jednako se proteže na interijere i pejzažnu cjelinu.

Nakon obnove u dvorcu boravi još nekoliko generacija koje ga dograđuju i preuređuju. U tom razdoblju nastaje sjeverna kula nad ulazom, dograđuje se visoka kapa od šindre na vrhu tornja (uklonjena 1961.), a također i nadsvođena jugozapadna terasa.

Kraj drugog svjetskog rata Trakošćan je dočekao u zapuštenom i oštećenom stanju, te se prišlo zaštitnim radovima na arhitekturi i uređenju unutrašnjosti.




 

Tvrdjava Golubac

 

Vršačka kula

Vršačka kula predstavlja ostatke Donžona nekadašnjeg vršačkog utvrđenja iz XV veka koje se uzdizalo na visini od 399m nmv, na Vršačkom bregu iznad grada. Sama utvrda je imala izduženi oblik koji je pratio zaravan na vrhu brda i bila je široka 18m, a dugačka 46m. Sam Donžon ima pravougaonu osnovu sa ulazom na spratu do koga se dolazi stepenicama koje se lako mogu skloniti u slučaju opasnosti. Visok je oko 20m sa prizemljem i tri sprata,od kojih je treći,po ostacima kamina i odžaka,korišćen za stanovanje. Pretpostavlja se da je celu utvrdu podigao Đurađ Smederevac(1427—1456) posle pada Smedereva i cele Despotovine 1439.godine sa ciljem zaštite svojih poseda na prostoru današnje Vojvodine, a u prilog toj tezi ide i arhitektonska sličnost između Vršačke kule i Smederevskog grada odnosno utvrđenja manastira Manasije. Prema nekim drugim tezama na tom prostoru je postojalo utvrđenje i pre tog vremena, koje se u ondašnjim izvorima iz prve polovine XIII veka javlja pod imenom Erd Šomljo(rumunski: Erdesumulu,mađ. Erdsomlyo,Ersomlyo) ili samo Šomljo,ali njegova tačna lokacija još uvek nije sa sigurnošću potvrđena,pošto se pored današnjeg Vršca kao moguća lokacija pominje i prostor Banata koji se danas nalazi u Rumuniji.




Sam Vršac se prvi put u izvorima pominje 1427. godine u pismu kralja Žigmunda(1387—1439) pod imenom Podvršan,koje ukazuje da se naselje nalazilo ispod vrha,na kome se mogućno nalazila i utvrda.Međutim najizvesnije je da je utvrđenje čiji se ostaci danas nalaze na vrhu Vršačkog brega podigao Đurađ Smederevac, najverovatnije posle pada Smereva i cele Despotovine 1439.godine. Već 1456.godine zauzele su ga Osmanlije u sklopu napada na Smederevo i Beograd,ali se nisu dugo zadržale u njemu.

Osmanlije su utvrdu i okolinu zauzele 1552.godine i držale su ga sve do 1716.godine,kada je ušao u sastav Austrijskog carstva.Tokom osmanlijske uprave tim prostorom došlo je do velike banatske bune 1594.godine koju su podigli lokalni Srbi i Rumuni i koji su,između ostalog,oslobodili i Vršac sa utvrđenjem.Sama buna je ugušena u krvi,ali je ostao zabeležen legendarni događaj tokom osmanlijske opsade grada kada je osmanlijski aga izazvao na dvoboj srpskog vojvodu Janka Lugošana zvanog Halabura koji je branio utvrdu. Ovaj mu je izašao na megdan i savladao ga,a ceo događaj je postao i deo grba grada Vršca na kome se iznad kule vidi ruka sa mačem i odsečenom turskom glavom.



Austrijanci su preuzeli kontrolu nad gradom 1716.godine i on je tada ušao u sastav Tamiškog Banata sa sedištem u Temišvaru,a već 1718.godine je postao središte Vršačkog distrikta.Verovatno je u ovo doba utvrda izgubila svoju stratešku vrednost i bila napuštena pošto se na njoj ne mogu uočiti naznake prepravljanja u artiljerijsku utvrdu,kao što se desilo sa Beogradskom ili Petrovaradinskom tvrđavom.

Konzervatorski i restauratorski radovi na kuli su izvedeni 1984. i 1993.godine,a od 1997.godine su otpočela sistematska arheološka iskopavanja celokupnog lokaliteta kojim su otkriveni ostaci jake kružne kule koja se nalazila nasuprot danas očuvanoj. Sama kula i ostaci utvrde su tokom NATO agresije na SRJ pretrpeli oštećenja usled raketnih napada na telekomunikacioni predajnik koji se nalazi u njenoj blizini, izvedenih 30.04. i 12.05.1999.godine.

Smederevska tvrđava Smederevska tvrđava je gradska utvrda u Smederevu koju je na ušću reke Jezave u Dunav u drugoj četvrtini XV veka (od 1428. godine) podigao despot Srbije Đurađ Branković (1427-1456), po njoj nazvan Smederevac. Tvrđava je po svom tipu klasična vodena (opkoljena je Dunavom i Jezavom,a sa juga veštačkim šancem koji povezuje dve reke) ravničarska utvrda[2] što je čini jedinstvenom u srpskoj srednjevekovnoj arhitekturi[2], a za uzor prilikom gradnje uzet je Carigrad i njegovi bedemi[3] [4]. Prema svojoj površini od 10ha 41a 14m²[3] (11.3272ha prema merenjima iz 1975.godine[4]) bez spoljašnjeg bedema i kula odnosno 14.5ha[3] sa njima, predstavlja jednu od najvećih tvrđava u Evropi[4] i najveću tog tipa[traži se izvor]. Ima osnovu raznokrakog trougla(550m x 502m x 400m)[3] u čijem je severnom temenu je smešten manji raznokraki trougao (75m x ?m x ?m)[3] koji formira tzv. Mali Grad, dok ostatak utvrde čini tzv. Veliki Grad. Snaga smederevskih bedema pokazala se prilikom osmanlijskih opsada[5]: 1439.godine (kada je posle tri meseca glad primorala opsađene na predaju) 1453.godine (kada je odbijen napad Mehmeda II(1451-1482) koji je te godine zauzeo Carigrad) 1456.godine (kada je odbijen napad) da bi ih Osmanlije konačno osvojile predajom grada bez borbe 1459.godine, što je predstavljalo i formalni kraj despotovine Srbije. Sjajan dizajn utvrde može se videti na osnovu činjenice da na njoj,od okončanja srpske gradnje sredinom XV veka i osmanlijskog dodavanja četiri artiljerijske kule 1480.godine, nije učinjena nikakva prepravka sve do kraja njene vojne upotrebe u drugoj polovini XIX veka[3][2][4], nakon što je, sa još nekoliko utvrda, 1867.godine predata knezu Srbije Mihajlu Obrenoviću(1839-1842,1860-1868). Tvrđava je pretrpela značajna razaranja tokom svetskih ratova od bombardovanja i eksplozija[3][4], ali je i pored toga zadržala svoju monumentalnost. Danas je Veliki Grad mahom u ruševinama i izložen zubu vremena, dok su na prostoru Malog Grada izvedeni konzervatorski i restauratorski[2][4] radovi čime mu je donekle vraćen pređašnji izgled,a cela tvrđava se od 1946.godine nalazi pod zaštitom države[1].Mali Grad je često poprište kulturnih i sportskih manifestacija, a tokom Smederevske jeseni on postaje kulturna prestonica Smedereva i poprište održavanja mnogobrojnih predstava i koncerata. Faze gradnje tvrđave Prvobitna ideja koja je postojala pri gradnji Smederevskog Grada bilo je podizanje utvrđenog dvorca za despota i njegovu porodicu uz granicu prema kraljevini Mađarskoj iz koje bi se oni,u slučaju opasnosti od Osmanlija,lako mogli skloniti na bezbedan prostor njihovog severnog seniora i suseda.Sa takvim planom se otpočelo sa gradnjom 1428.godine pod nadzorom Tome Kantakuzina,ali je tokom narednih pola veka tvrđava bila više puta proširivana,dograđivana i prerađivana,da bi 1480.godine poprimila obrise koje i danas poseduje.Prema istraživanjima koja je sproveo i objavio Leontije Popović, na Smederevskoj tvrđavi se mogu razlikovati 4 različite faze srspke i 1 faza osmanlijske gradnje I faza gradnje (1428—1439) Prva faza gradnje obuhvata podizanje Malog Grada sa unutrašnjim zgradama,mahom drvene konstrukcije.On je bio opasan niskom bedemom i vodenim šancem odnosno rekama,a posedovao je tri kapije,jednu prema naselju i dve prema Dunavu,uz Donžon.Neki autori iznose tezu[2],da u prvom momentu uopšte nije postojala kapija ka naselju,već da se pre podizanja niskog bedema i vodenog šanca u utvrdu učazilo kroz kapije na obali Dunava. Posle podizanja Malog Grada,postalo je jasno da on nije dovoljan i odmah se pristupilo njegovom proširenju dodavanjem dugih bedema koji bi formirali Veliki Grad.O tome da se prvobitno planiralo samo podizanje Malog Grada svedoče otvori za topove u njemu koji su danas usmereni u bedeme,koji su podignuti kasnije[4].Nije moguće a sigurnošću odrediti dokle je i u kolikoj meri bio podignut Veliki Grad 1439.godine kada su Osmanlije opsele Smederevo,ali je izvesno da je on bio u završnoj fazi,jer je opsadiocima izledao kao svetsko čudo[4],iako su se susreli sa Carigradskim bedemima koji su poslužili kao neka vrsta inspiracije za smederevske.Tako da je ona najverovatnije bila manje više u potpunosti završena(niski+visoki bedem+vodeni šanac),ali je pitanje bilo da li su sve kule na varoškom i jezavskom bedemu bile skroz završene.Tokom ovog perioda su izvršene i prepravke na vrhovima nekih kula koje su zasvođene da bi na njima mogli biti postavljeni topovi kojima je dejstvovano po neprijatelju 1439.godine. II faza gradnje (1444—?) Posle obnove srpske despotovine Segedinskim mirom 1444.godine,otpočela je obnova tvrđave,ojačavanje nekih kula da bi mogle da nose topove i zamena drvenih zgrada u Malom Gradu kamenim. U ovom periodu je dodata i tzv. kula devet braće glave i sedam braće glave u Malom Gradu,koja je niža od ostalih i koja je služila kao magacin za žitarice. III faza gradnje Tokom treće faze gradnje,koju je nemoguće približnije datirati zbog kontinuiteta gradnje,podignuti su ojačani bedemi na dunavskoj strani sa jednom kulom i jezavskoj strani sa tri kule. IV faza gradnje Četvrta faza gradnje obuhvata dodavanje četiri kule na dunavskom bedemu koji je okrenut prema kraljevini Mađarskoj.Leontije smatra da je ovo urađeno na sultanov zahtev jer je despot Đurađ smatrao Mađare svojim saveznicima,pa nije imao potrebu za ojačavanjem te strane. Međutim postoji mogućnost da je to despot uradio samoinicijativno,da bi se zaštitio,za slučaj da usled neke nesuglasice između njega i Hunjadija,kojih je bilo,dođe do napada Mađara na Smederevo.Postoji mogućnost da je to možda izvedeno posle Đurađevog zarobljavanja Hunjadija,nakone druge kosovske bitke 1448.godine. V faza gradnje (1480) Poslednja faza u razvoju Smederevske tvrđave odigrala se 1480.godine,posle bitke na Godominskom polju 1476.godine.Tokom nje su Osmanlije od materijala dobijenog rušenjem nekadašnje despotove crkve Blagoveštenja u Velikom Gradu, podigli nisku artiljerijsku kulu na ušću Jezave u Dunav.Uz pomoć materijala sa drugih strana podignute su još dve takve kule u temenima trougaone osnove tvrđave i na kraju još jedna nsika artiljerijska kula koja je predstavljala ulaznu gradsku kulu,koja je nastala u eksploziji municije 1941.godine. Osnovni podaci o tvrđavi Smederevski grad bio je jedna od najvećih srednjevekovnih tvrđava u Evropi. Jezgro je predstavljao trougaoni tzv. Mali grad, u vrh Velikoga, opet trougaonog grada. Ovaj veći deo sagrađen je odmah posle Maloga grada, koji je završen 1430. godine. Mali grad je imao 6, a veliki grad još 19 — ukupno 25 velikih četvrtastih kula. Površina malog i Velikog grada, po merenju iz 1975. godine, iznosi 11,3272 hektara. On je uklješten između desne obale Dunava i ušća Jezave oblika nepravilnog trougla. Pošto je imala i rov oko Velikog grada, Tvrđava je pripadala tipu takozvanih vodenih utvrđenja, mada nije zidana tako da temelji budu u vodi. Paralelna strana sa Dunavom ima 550 m, druga sa Jezavom 400, a treća prema varoši 502 m. To je zapravo umanjena slika carigradskog utvrđenja. Ovaj monumentalni kolos srpske vojne arhitekture, sa sve tri strane okružen vodom, delovao je neosvojivo. Pa ipak, svetski događaji, jaki prodori Turaka ubrzali su pad Smedereva. Mali grad je služio Despotu Đurđu kao utvrđen zamak, od čije su jedine velike dvorane ostala do danas četiri dvodelna prozora na gradskome platnu, a prostranstvo Velikoga grada bilo je potrebno za smeštaj mnogobrojne posade, čiji je broj mogao iznositi i više hiljada ljudi, kao što je, po nekim podacima, i broj napadača iznosio više desetina hiljada. Teški nameti, dugogodišnji iscrpljujući rad na zidanju grada, ostavili su tragove u narodnom sećanju i vezali prokletstvo za ime Jerine. Od nekada malog predgrađa, koje je bilo smešteno uz samu obalu Dunava i to dalje od gradskih zidina, razvilo se u toku vekova, a naročito posle 1867. godine, današnje veliko mesto Smederevo. Istorija Nakon smrti Stefana Lazarevića, despot Đurđe Branković nije mogao ostati u Beogradu koji su preuzeli Mađari, pa je sagradio novu prestonicu u Smederevu. Mesto je izabrao što dalje od Turaka, a sa osloncem na Dunav i granicu Ugarske. Tu je ravnica, te je sagrađen vodeni grad, opkoljen Dunavom i Jezavom, a sa treće strane prokopan je rov sa vodom. Građen je od 1428. do 1430. godine, kako se vidi iz velikog natpisa izvedenog opekama na jednoj kuli unutrašnjega (malog) grada. Ovakvi natpisi su retki, a ovo je jedini primer u Srbiji. Ima ih još u Vizantiji, a sa te strane uzet je možda i model za zidove i kule, što je razumljivo kada se zna da je radove vodio Vizantinac Kantakuzen, brat Đurđeve žene Jerine. Pad Mada je 15. vek već uveliko vreme vatrenog oružja i mada to oružje Srbi, a naročito Turci, već uveliko upotrebljavaju, Smederevska tvrđava je ipak koncipiran kao grad sagrađen za borbu i odbranu hladnim oružjem i od hladnog oružja. Topovskih mesta nema, sem ako topovi nisu bili postavljeni samo na platformama visokih kula — ali to su mogla biti samo manja oruđa. Pošto su ga zauzeli, Turci su ga, 1480. godine pojačali , dodajući mu ispred sva tri ugla po jednu savremeniju nisku baterijsku kulu za odbranu. Tlocrt tvrdjave 1. Donžon kula 2. Jerinina kula 3. Kula sa natpisom 4-25. Gradske kule 26. Dvorana 27. Dunavska kapija III 28. Kapija malog grada 29. Most pred Malim gradom 30. Palata 31. Ostaci amama 32. Kapija za lađe 33. Barjak kula 34. Varoška kapija I 35. Ulazna kapija 36. Varoška kapija II 37. Kula sa turskim natpisom 38. Dunavska kapija IV 39. Vodena kula 40. Jezavska kapija 41. Pravougaona kula 42. Dunavska kapija II 43. Dunavska kapija I === Zarušeni deo