ARHEOLOGIJA

Arheološke zbirke u privatnom vlasništvu mnogobrojnih arheologa amatera, kolekcionara i sakupljača starina 19. veka bile su osnova za osnivanje Gradskog muzeja u Pančevu 1923. godine. Najznačajnije su zbirke Antona Smika ( Anton Szmik ), Johana Bahmana ( Johann Bachman ), Petra Despinića i Huga Fajferta. Anton Smik, inženjer vodne uprave u Pančevu, prikuplja arheološki materijal krajem 19. veka u okolini Pančeva, a 1897. godine otkrivene predmete izlaže u Pančevu. Johan Bahman, ciglar iz Pančeva prikuplja arheološki materijal pri zemljanim radovima na svojoj ciglani. Izlaže ga na poljoprivrednoj izložbi 1905. godine u Narodnoj bašti u Pančevu. Njegovi potomci 1925. godine zbirku arheoloških predmeta poklanjaju muzeju u Pančevu. Hugo Vajfert, sin Ignjaca Fajferta pivara iz Pančeva i brat Đorđa Vajferta sakuplja novac i ostale starine. Nakon Drugog svetskog rata značajna je delatnost monsinjora Andreasa Majera (1917-1992) katoličkog sveštenika, koji je prikupljao arheološki materijal na prostoru oko Bele Crkve, Pančeva i Opova. Gotovo kompletnu zbirku od oko 1400 predmeta, koja je 1964. godine stavljena pod zaštitu države, tri godine kasnije otkupio je Narodni muzej u Pančevu. Među ostalim kolekcionarima pominju se i Gustav Šverer, Kosta Milutinović, David Zonenfeld, Antal Litahorski, Imre Marjanović, Imre Gedeon i Reza Hristijan.

U periodu osnivanja muzeja zbirka broji oko 2000 predmeta. Taj broj se uvećava sa početkom organizacije prvih arheoloških iskopavanja, na lokalitetima Zlatica u Omoljici (u saradnji sa Umetničkim muzejem iz Beograda, na čelu sa dr Dušanom Karapandžićem) i posebno na lokalitetu Grad u Starčevu, gde se iskopavanja organizuju 1931-1932. godine, u saradnji sa Umetničkim muzejem iz Beograda i Univerzitetskim muzejem iz Filadelfije, na čelu sa dr Miodragom Grbićem. Posle Drugog svetskog rata 1947. godine organizuje se prva arheološka izložba sa materijalom iz muzejskog fonda. Iste godine vrše se i zaštitna arheološka istraživanja većeg obima na lokalitetu Donjovaroška (Najeva) ciglana kod Pančeva.

Dugogodišnjom posleratnom plodnom delatnošću više kustosa arheologa (dr Borislav Jankulov, Natalija Simovljević, Mila Prikić, Darija Batistić-Popadić i dr Ljubomir Bukvić) uvećava se arheološki fond muzeja putem otkupa predmeta, organizovanjem arheoloških rekognosciranja i arheoloških iskopavanja različitih obima. Mogu se izdvojiti sistematsko arheološko iskopavanje eneolitskih humki u Vojlovici i Jabuci, neolitskog naselja u Opovu (u saradnji sa univerzitetom Berkli iz Filadelfije) i bronzanodopske i kasnoantičke nekropole u Vojlovici.

Danas arheološka zbirka muzeja broji oko 8000 registrovanih arheoloških predmeta i još nekoliko desetina hiljada predmeta u okviru studijske zbirke. Arheološka zbirka čini celinu i sadrži predmete iz perioda mlađeg kamenog doba do poznog srednjeg veka i vremena turske dominacije u 16-17. veku. Hronološki najstariji predmeti pripadaju periodu mlađeg kamenog doba-neolitu odnosno na ovom prostoru tada rasprostranjenoj starčevačkoj kulturi.

Materijal potiče sa iskopavanja lokaliteta Grad u Starčevu. Iz perioda neolitske, vinčanske kulture u muzejskoj zbirci čuva se veći broj zemljanih posuda, ulomaka raznorodne grnčarije, kremenih i kamenih alatki, glinenih žrtvenika i ostalih predmeta kultne namene koji su otkriveni prilikom iskopavanja neolitskih naselja na lokalitetima Trnovačka greda u Barandi, Vojlovici i lokaliteta Ugar u Opovu. Iz perioda eneolita (bakarno doba) registrovana su nalazišta Tisa-Polgar kulture (Omoljica), badenske kulture (Jabuka-Tri humke, Opovo-Beli breg), kulture Salkuca IV (Baranda) i kostolačke kulture (Jabuka-Tri humke). Na ovim nalazištima otkriveni su osobeni predmeti ovog perioda – tzv. badenske šolje, kostolačka inkrustovana grnčarija, bakarna šila i sekire, srebrna spiralna naušnica.

Najnovija arheološka istraživanja na lokalitetu Donjovaroška ciglana kod Pančeva potvrdila su postojanje naselja iz najranije, pančevačko-omoljičke faze vatinske kulture bronzanog doba. Otkriveno je više desetina objekata (trapova, peći, različitih ukopa) u okviru ekonomskog dela naselja sa brojnim pokretnim arheološkim materijalom – ulomci grnčarije, kremene i koštane alatke, glineni tegovi, pršljenci, kameni žrvnjevi i dr. koji potvrđuju sedelački karakter ove kulture. Iz prelaznog perioda iz bronzanog ka starijem gvozdenom dobu registrovane su nekropole sa spaljenim pokojnicima na lokalitetima Vinogradi u Kovačici, Beli breg u Opovu i Rafinerija u Vojlovici. Otkriveno je više desetina glinenih urni sa ostacima spaljenih pokojnika i delovima nošnje i nakita. Ovom periodu pripadaju i ostave bronzanog nakita otkrivene u Gaju i Pančevu.

Antičkom periodu pripisuju se naselja otkrivena prilikom arheoloških istraživanja u Seleušu, Jabuci, Dolovu, Kovačici i Pančevu. Nekropole su otkrivene na lokalitetima Rafinerija u Pančevu i u Kovačici. Grobovi tog perioda veoma su bogati nalazima raznovrsnog, raskošno izrađenog nakita i delova nošnje (ogrlice sa perlama od staklene paste, kalcedona, ćilibara, narukvice, fibule, kopče, ogledala i dr.) i mogu se povezati sa nomadskom sarmatskom populacijom. Naselja tog perioda imaju sedelački karakter i povezuju se sa populacijom koja se u to vreme u istorijskim izvorima pominje pod imenom Limiganti.

Periodu srednjeg veka pripadaju nalazi podeljeni po epohama koji taj period čine. Tako vremenu Seobe naroda pripadaju slučajni nalazi raskošno izrađenih delova avarskih pojasnih garnitura sa lokaliteta Gornjovaroška ciglana u Pančevu, nalazi koji se mogu pripisati Germanima sa lokaliteta Donjovaroška ciglana u Pančevu i grobni nalazi koji se mogu vezati za populaciju Drugog avarskog kaganata na lokalitetu Livade u Starčevu. Periodu 9-10. veka pripadaju tri slovenske kuće otkrivene na lokalitetu Donjovaroška ciglana u Pančevu i brojni površinski nalazi na teritoriji jugozapadnog Banata koji ukazuju na postojanje naselja tog perioda. Vremenu bjelobrdske kulture (11-13. vek) pripadaju groblja otkrivena na lokalitetima Jabuka-Tri humke, HIP u Pančevu i Preko Slatine u Omoljici. U grobovima ovog perioda pronalažen je nakit osoben za ovo vreme. Naselja sa otkrivenim stambenim objektima su zabeležena u Opovu, Dolovu i Pančevu. Iz vremena poznog srednjeg veka i turske dominacije u Banatu potiču naselja i groblja istraživana u Idvoru i Pančevu.

NOVA ISTRAŽIVANJA I PROJEKTI

U prethodnom petogodišnjem periodu Narodni muzej Pančevo je intezivirao terenska arheološka istraživanja na prostoru jugozapadnog Banata. Započeto je i dovršeno nekoliko istraživačkih poduhvata među kojima su zaštitna arheološka istraživanja na lokalitetu Staro selo u Idvoru, sondažno istraživanje lokalitet Donjovaroška ciglana u Pančevu i sistematsko arheološko iskopavanje srednjevekovne crkve i groblja na lokalitetu Preko Slatine u Omoljici.

U toku je realizacija vešegodišnjeg projekta «Arheološka topografija jugozapadnog Banata» započeta 2007. godine u saradnji sa Muzjem Vojvodine i Pokrajinskim zavodom za zaštitu spomenika kulture iz Novog Sada. Reč je o sistematskom beleženju svih arheoloških nalazišta na teritoriji koju pokriva naš muzej, putem opreme za satelitsku navigaciju i pravljenjem arheološke karte. Do sada je izvršena prospekcija na teritorijama katastarskih opština Banatski Brestovac i Omoljica. Kao primer može da posluži podatak da je na teritoriji atara Banatskog Brestovca do sada bio poznat samo jedan arheološki lokalitet, a nakon izvršenog rekognosciranja registrovana su 83 nova arheološka nalazišta iz različitih perioda. Na teritoriji atara Omoljice otkrivena je 85 arheoloških lokaliteta. Projekat se nastavlja i u narednom periodu u kome će biti sistematski rekognoscirana cela teritorija opštine Pančevo.

U periodu od 2002-2004. godine vršena su zaštitno sondažna istraživanja na lokalitetu Staro selo u Idvoru, otkriveno je višeslojno arheološko nalazište sa slojevima i arheološkim celinama iz perioda starčevačke kulture, gvozdenog doba, Seobe naroda, 11-13. veka, poznog srednjeg veka i perioda turske i austrijske dominacije. Posebno su brojni nalazi iz poslednja dva perioda. Otkriveno je više desetina stambenih arheoloških celina koje potvrđuju postojanje starog Idvora na ovoj lokaciji.